“Partijpolitiek is nodig, maar burgerbewegingen ook”

De democratie is kwetsbaar, want het dak wil al eens lekken en soms valt de verwarming uit. Maar de democratie is ook wendbaar en weerbaar. Amerikaans president Donald Trump ontdekt in zijn Witte Huis vele kamers en botst er op muren. In Nederland brachten de verkiezingen afkoeling. Velen halen ook opgelucht adem nu Emmanuel Macron de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen heeft gehaald. Benieuwd hoe hij zijn ‘beweging’ zal omzetten in een politieke partij, en wat dat zal betekenen voor de andere partijen. Een politicus met visie en gezag kan het partijpolitieke landschap herverdelen. In heel wat landen staan de traditionele politieke partijen op de tocht. Extreemlinks en extreemrechts groeien uit, terwijl het centrum verbrokkelt en afkalft, en gevestigde partijen soms imploderen. In Vlaanderen hebben we in dat centrum vanouds de christendemocraten, de socialisten en de liberalen. Hun programma’s zijn alsmaar vager geworden en weinig geprofileerd. Ook Groen en N-VA hebben hun plaats in dat centrum. Vijf partijen voor een krimpend kiespubliek in het centrum, dat is erg veel en wellicht onhoudbaar op termijn. Toch is het politieke centrum vitaal voor het overleven van een open democratie gebaseerd op de grondwaarden van de Verlichting. Overal in Europa zijn centrumpartijen aan bezinning toe over hun programma. In die zoektocht ontstaan ook burgerbewegingen, overlegplatformen en niet-partijpolitieke bewegingen die het vacuüm willen invullen. Toch kan een moderne democratie niet zonder politieke partijen. Ze zullen nooit verdwijnen. Niet enkel omdat ze ook blijven voortbestaan als je ze zou afschaffen, maar ook omdat ze de publieke opinie clusteren in identificeerbare groepen. Dat is echt wel noodzakelijk. Het alternatief van referenda is door zijn simplisme vooral geschikt in totalitaire systemen. Met een ‘knopjesdemocratie’ waarbij de burger online ja of nee zou zeggen, tap je uit eenzelfde vaatje. Nee, partijen zijn noodzakelijk, maar ook buiten de partijpolitiek is er veel expertise en ervaring. En die kan complementair zijn aan de partijpolitiek. Burgerbewegingen zijn vooral sterk in landen met een lange democratische traditie, vanuit een diep ingebedde overlegcultuur en een stevig middenveld. Ze hebben geen partijcohesie, zijn ongebonden en ook gericht op een welbepaald actiepunt, zoals de Oosterweelverbinding. Deze burgerparticipatie typeert een nieuw tijdvak waarin we nog zoekende zijn naar aangepaste politieke structuren. Ook bij ons hebben burgerbewegingen veel geleerd. Tussen vrijdag en zondag organiseren Antwerpenaars van diverse pluimage een driedaagse rond ‘Plan A’, uitdrukkelijk niet partijgebonden, met als bedoeling tegen 2018 aan het nieuwe stadsbestuur een samenhangend programma voor te leggen rond een leefbare, menselijke, duurzame en gezonde stad. Ik ga er eens langslopen. Als nieuwsgierige observator. www.planvoora.be