Liefde op het podium, oorlog ernaast

Ruim 150 miljoen tvkijkers zullen vanavond het Songfestival door de Oekraïense hoofdstad Kiev zien wervelen. Een “feest van vrede en vriendschap”, heet dat dan. En daar horen geen beelden bij van de aanslepende oorlog in het oosten van het land, die de voorbije week nochtans weer is opgeflakkerd. Beste Songfestivalkijkers, welkom in het land van de nietvrede, zoals ze het in Oekraïne zelf zeggen. Hoe staat het met de oorlog in het oosten van het land?

De voorbije week zijn de gevechten vooral rond Donetsk fors geëscaleerd. Dat gebied is in handen van separatisten die gesteund worden door Rusland. Bijna dagelijks worden er weer zware gevechten gemeld, waarbij aan beide zijden doden en gewonden vallen. Het dodental van het conflict dat in 2014 losbarstte toen pro-Russische separatisten gebieden rond Donetsk en Luhansk en de grens met Rusland veroverden, nadert volgens de VN ondertussen de 10.000. De oorlog flakkerde de voorbije jaren geregeld op, maar vorige week waarschuwde de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) voor het eerst dat de felle gevechten en het toenemende aantal burgerslachtoffers op zeer korte termijn tot een nieuwe grootschalige oorlog kunnen leiden. Én een einde zullen maken aan het vredesakkoord van Minsk dat in februari 2015 tussen Rusland en Oekraïne werd getekend.

Wie heeft schuld aan het feit dat het vredesakkoord dode letter blijft?

Beide partijen schenden het. Vorige week woensdag werden de wagens van burgers getroffen door artillerievuur in de buurt van Donetsk. Vier mensen, onder wie een zwangere vrouw, kwamen om, de zwaarste dodentol onder burgers in meer dan een half jaar. Het gebruikte geschut is verboden door het vredesakkoord. Meer dan waarschijnlijk werd het ingezet door het Oekraïense leger. Hoewel het vredesakkoord erin voorzag dat de opstandige regio’s zich weer zouden schikken onder Oekraiens bevel, is aan het front weinig of niks bewogen. De bevolking in dat deel van het land spreekt niet over een oorlog, maar over ‘niet-vrede’. Rusland maakt niet de minste aanstalten om zijn steun aan de separatisten op te geven en Oekraïne doet geen poging om heroverd gebied weer op te bouwen noch om zijn beloften van een speciaal statuut voor de regio te implementeren. Het vredesakkoord is een onmogelijke deal. Volgens waarnemers kan die situatie nog decennia aanslepen. Zelfs al wordt er echt een akkoord bereikt en uitgevoerd, dan blijft er nog de kwestie van het Oekraïense schiereiland de Krim. Geannexeerd door Rusland volgens het Westen, zichzelf aangesloten bij de Russische Federatie na een referendum volgens Rusland.

Hoe komt het dat uitgerekend nu de gevechten weer oplaaien?

Mei is altijd een gespannen maand wegens de verschillende herdenkingen van de overwinning op nazi-Duitsland. In Oekraïne, maar vooral in Rusland is dat de patriottische dag bij uitstek. In Donetsk rolde een parade van tanks door de straten ter herdenking van de overwinning van Rusland – níét de bevrijding van Oekraïne, die enkele dagen eerder gevierd wordt. Donderdag was het bovendien de verjaardag van de Volksrepubliek Donetsk. Drie jaar geleden koos de bevolking, met een Russisch duwtje in de rug, in een referendum voor onafhankelijkheid. Mogelijk heeft het oplaaiende geweld ook te maken met het Songfestival. Oekraïne wil uitpakken met een spetterend feest om zich van zijn mooiste kant te tonen. En dat feestje willen de separatisten graag vergallen. De spanningen tussen Oekraïne en zijn grote broer zijn door het Songfestival ook opgelopen. Oekraïne sloot de Russische inzending Julia Samoilova, de jonge vrouw in de rolstoel, uit omdat ze had opgetreden op de Krim. Een provocatie, zo stelden de Oekraiense autoriteiten. Al is Oekraïne zelf ook niet vies van provocatie. Russische boeken zijn verboden en artiesten die een goede band hebben met Rusland wordt de toegang tot het land ontzegd. Zoals acteur Steven Seagal deze week, omdat “hij een bedreiging is voor de nationale veiligheid” na een bezoek aan Russisch president Poetin. Het winnende Oekraïense Songfestivallied van vorig jaar was ook al een opgestoken middenvinger. 1944 verwees naar de terreur van Stalin in Oekraïne, maar was zodanig dubbelzinnig dat het evengoed over de Russen in Oost-Oekraïne kon gaan. Russische parlementsleden noemen het Songfestival ondertussen een pervers spektakel van “vrouwen en mannen met baarden”. Daar blijft een zichzelf respecterend land weg, heet het. Rusland promoot zich graag als het alternatief voor de westerse decadentie “die in Oekraïne welig tiert”.

Hoe is de situatie in de rest van het land?

Het Songfestival is een moment waarop Oekraïne zich in de kijker wil zetten als welvarend en modern land, met een spetterende hoofdstad Kiev. Waar de oorlog maar een valse noot is in een uithoek van het land, die men het liefst vergeet. Beklemtonen dat het een land is dat Europese waarden hoog in het vaandel draagt, is het doel. Niet voor niets is het thema van het Songfestival ‘diversiteit’. Toch heeft Oekraïne nog veel werk. Journalisten en anticorruptieactivisten worden vervolgd, corruptie blijft een kwaal en ook met de mensenrechten is het niet echt koek en ei. De politieke stabiliteit is broos, er wordt gesproken over de noodzaak van een nieuw Euromaidan-protest, dit keer tegen president Porosjenko. Op het Maidanplein vond in 2014 de volksopstand plaats tegen de Russische vazal, president Viktor Janoekovitsj. Het land zit door de oorlog en de gespannen relaties met Rusland in een economische dip én op zwart zaad. Het is aangewezen op zware leningen van het Internationaal Monetair Fonds (IMF), met schulden die het amper of niet kan afbetalen. De energievoorziening is wankel, omdat belangrijke kolenvoorraden in het separatistengebied liggen. En die situatie zal niet verbeteren nu Rusland begonnen is met de bouw van een gaspijplijn langs Turkije om de leiding die door Oekraïne loopt dicht te draaien.

Makkelijk is het leven er dus niet. Maar dat mag het feestje in Kiev vanavond niet drukken.