Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Nederland mist koning bij formatie kabinet
De republikeinse Vlaamsnationalisten die koning Filip uit het formatieproces willen flikkeren, kijken best eens over het muurtje. Want nu de onderhandelingen er in het slop zitten, heeft Nederland heimwee naar de rol van de monarch bij een regeringsvorming. “Met mysterie en geheimzinnigheid is niks verkeerds.”
Met informateur Tjeenk Willink trekt de ‘Onderkoning van Nederland’ het politieke mijnenveld in. De bejaarde socialist verdiende die bijnaam door zijn lange politieke ervaring waarbij zijn kunde en gezag meer dan eens van pas kwam bij een formatie. Hij heeft bovendien een uitstekende relatie met het huis van Oranje, geconsacreerd in het peetvaderschap van kroonprinses Amalia.
Maar onze buren hebben heimwee. ‘Waar is de koning als je hem nodig hebt?’, titelde NRC
Handelsblad. Zes jaar geleden werd beslist om de koning bij de regeringsvorming buiten de deur te houden. Nu de kaarten buitengewoon moeilijk liggen, vraagt het Binnenhof zich af of die ‘partijpolitisering’ zo’n briljante beslissing was.
“De progressieve partijen, aangevuld met de PVV van Geert Wilders, wilden af van die black box. Niemand wist waar die koning mee bezig was. Men vond het allemaal niet democratisch, niet transparant”, legt NRC-verslaggever Thijs Niemantsverdriet uit. “Nu de eerste informatieronde op een mislukking is uitgelopen, blijkt er met mysterie en geheimzinnigheid niks verkeerds te zijn. De koning staat boven de partijpolitiek. Dat kon van informateur Edith Schippers niet worden gezegd.”
Schuttersputjes
Het Nederlandse systeem was het grote voorbeeld voor een voorstel tot reglementswijziging dat de Kamerleden Jan Jambon en Theo Francken vier jaar geleden indienden. Na de verkiezingen moest de Kamervoorzitter de regie over de formatie krijgen. Voor de N-VA’ers was dat een mooie gelegenheid om niet langer een “partijcreatuur” als eerste burger te verkiezen, maar iemand “met de kwaliteiten en de wil om de kiezer gedurende het formatieberaad aan bod te laten komen”.
Met Khadija Arib hebben de Nederlanders een breed gedragen voorzitter in huis die boven elke verdenking staat. Maar haar partij, de PvdA, kreeg bij de jongste verkiezingen veel slaag. Meteen restte haar niets anders dan de suggestie van VVD-kopman Mark Rutte te volgen om zijn vertrouwelinge Schippers aan te stellen. “Zij kon onvoldoende de regie nemen”, zegt Niemantsverdriet. Schippers versterkte haar positie door te benadrukken dat ze niet opnieuw in een kabinet zou stappen. Maar haar gebrek aan neutraliteit speelde toch een rol.
Ook van de transparantie kwam niets in huis. Niemantsverdriet raakte niet opgewonden van het informatieverslag dat Schippers in de Tweede Kamer liet bespreken. “Het interessante zat in kleine dingetjes, waarbij ze een minderheidskabinet suggereerde of de partijen verweet om in hun schuttersputjes te blijven steken.”
Meteen is het niet ondenkbaar dat de Nederlanders beslissen om de voorzitter van de Tweede Kamer na deze regeringsvorming te ontlasten van de taak. Zo zou het gewoonterecht waarbij koning Willem-Alexander het eerste woord krijgt, in ere worden hersteld. Dat geeft naast politieke ook prozaïsche voordelen: tv-beelden van de bezoekjes aan het Haagse paleis Noordeinde vormen een verademing bij al die ruziënde kopstukken op het Binnenhof.
“Geen neutrale scheidsrechter”
De ideeën van Jambon en Francken stierven ondertussen een stille dood. Ook van Bart De Wever vernamen we niets meer. Eind 2012 fulmineerde hij ongemeen hard tegen koning Albert. Die zou zijn kansen tijdens de formatie van 2010 hebben getorpedeerd. “Albert II koos 72,49% van de tijd voor een socialist aan het roer, ikzelf kreeg 6,6% van die periode het initiatiefrecht.” Dat was volgens hem niet in overeenstemming met de verkiezingsuitslag.
Voor de N-VA-voorzitter was de koning “allesbehalve een neutrale scheidsrechter”. Hij zwaaide de Nederlanders alle lof toe. Die hadden, ondanks het feit dat “het probleem van een opiniërende monarch zich daar niet stelt”, op “dergelijke situaties geanticipeerd”. Drie jaar geleden legde koning Filip de vorming van deze regering geen strobreed in de weg. Niet
alleen duldde de vorst de aanwezigheid van republikeinse separatisten op Belgische gezagsdepartementen, ook de flagrante minderheid aan Franstalige kant vond hij geen probleem.
De formatie in 2014 mocht dan veeleer onorthodox zijn, alles verliep gesmeerd en de koning was veeleer overbodig. Dat was bij de legendarische formatie van 2010 anders. “Als de koning niet had bestaan, dan hadden ze hem moeten uitvinden”, concludeerde een Vlaamse sherpa (geen royalist) nadat 541 dagen een regering eindelijk in zicht was. Een partijvoorzitter van de meerderheid herzag zijn opinie: “Ik was voor een protocollaire monarchie, maar tijdens deze onderhandelingen heb ik mijn mening herzien.”
Ultieme wapen
Tijdens de formatie van 2010 groeide het wantrouwen en de kabinetschef van de koning, Jacques Van Ypersele, vervelde tot een relais. Hij beschikte over informatie die de partijvoorzitters niet wilden delen met formateur Elio Di Rupo (PS). Soms ging de koning tot de grens van zijn bevoegdheden. In het najaar van 2011 – de formatie was al meer dan een jaar bezig – bracht hij de onderhandelende partijen weer bij elkaar. Hij wrong de arm om van de liberalen, en van Di Rupo, om verder te doen.
Als formateur was Di Rupo evenmin te beroerd om de koning “te instrumentaliseren”. Zo verliet de formateur eens woedend de onderhandelingen omdat CD&V nieuwe communautaire eisen op tafel legde. Di Rupo riep op tot een “ultieme blijk van verantwoordelijkheid”. ’s Nachts zette hij zijn ultieme wapen in. De koning, die enkele dagen voordien nietsvermoedend met vakantie naar Frankrijk was getrokken, moest halsoverkop terugkomen. De luchtmacht haalde hem op, al blijft het onduidelijk of de koning wel in dat vliegtuig zat.
Natuurlijk hoeft de Nederlandse formatie niet zo dramatisch te verlopen. Even goed moeten onze noorderburen niet altijd een gidsland zijn. Wie weet zijn wij Belgen een stuk creatiever als het erop aankomt om water en vuur met elkaar te verzoenen in een historisch ongezien kabinet.