Exit Verenigde Staten, en wat nu?

De Amerikaanse president Donald Trump stapt uit het klimaatakkoord van Parijs. Een beslissing die hem wereldwijd op zware kritiek komt te staan. Ook in eigen land. Maar dat betekent zeker niet het einde van de klimaatstrijd. 21 vragen over de gevolgen van

1. Waarom is dat klimaatakkoord van Parijs zo belangrijk? “Zowat de hele wereld heeft in Parijs afgesproken om de opwarming van de aarde tegen 2100 te beperken tot 2° Celsius”, zegt Philippe Huybrechts, klimaatspecialist aan de VUB. “Alle landen moeten daarvoor hun uitstoot van CO2 drastisch verminderen. Als die doelstelling gehaald wordt, dan zal de opwarming nog altijd zware schade veroorzaken. Maar er zal nog een beetje ijs overblijven in de Arctische oceaan, het zeeniveau zal op termijn 2 à 3 meter stijgen. Elke graad meer maakt het drama nog veel groter.”

2. Is het zo erg dat een land niet meer meedoet? “Absoluut”, zegt Huybrechts. “Er wordt nogal gemakkelijk gezegd dat de andere landen dat wel zullen opvangen. Maar die andere landen doen nu al niet genoeg om de doelstellingen van Parijs te halen. Ze moeten nu al een tand bijsteken. Als we blijven uitstoten aan het huidige niveau, dan duurt het nog maar twintig jaar en we hebben de limiet al bereikt. En dan zwijg ik nog over de voorbeeldfunctie. Amerika is na China de grootste uitstoter van CO2 ter wereld. Zo’n land moet zijn verantwoordelijkheid nemen.” 3. Volgens Trump werd er een oneerlijk zware inspan ning gevraagd van de Verenigde Staten. Klopt dat? “Dat is baarlijke nonsens. De opwarming van de aarde is het gevolg van de cumulatie van de uitstoot. Niet alleen wat in de toekomst nog uitgestoten wordt telt mee, maar ook alle CO2 die in het verleden al werd uitgestoten. Trump lijkt dat niet te begrijpen. Maar dat betekent dat Amerika de hoofdverantwoordelijke is van de opwarming. 26% van alle uitstoot tot nog toe is het werk van de VS. Europa is verantwoordelijk voor 23%, China – de huidige wereldleider – voor 12%. Historische verantwoordelijkheid heet dat.”

4. Valt de rol van de mens in de opwarming van de aarde nog wetenschappelijk te betwisten? “Neen”, zegt Philippe Huybrechts. “Wie dat nu nog doet is van slechte wil, heeft een politieke agenda of is onwetend. Klimaatspecialisten zijn al lang overtuigd, maar de jongste tien jaar is er nog zo veel bewijs bijgekomen. Het wetenschappelijk bewijs van de rechtstreekse band tussen de uitstoot van CO2 en de opwarming van de aarde is nu ontegensprekelijk.” 5. Kunnen de Verenigde Staten zomaar uit het klimaatakkoord stappen? Het Parijse klimaatakkoord werkt op basis van vrijwilligheid en onderlinge druk. Eruit stappen is dus mogelijk. Maar niet van vandaag op morgen. Het zal ongeveer vier jaar duren om de ingewikkelde juridische procedure te doorlopen. De officiële exit zou er dan komen vlak na de presidentsverkiezingen in 2020. Maar de gevolgen zullen zich al veel sneller laten voelen, want Trump zal de beloftes van Obama niet naleven. Die verbond zich ertoe om de uitstoot van de VS tegen 2025 met 26 tot 28% te verminderen.

6. Wie heeft Trump overtuigd om voor een exit te kiezen? Het wordt aanzien als een grote overwinning voor Steve Bannon, de radicaal-rechtse strateeg van Trump. Zijn ster leek wat te tanen de voorbije maanden, maar nu is hij helemaal terug. Vandaar ook zijn enthousiaste applaus toen Trump de exit bekendmaakte. Hij wordt aanzien als de architect van de economisch-nationalistische boodschap waarmee Trump de verkiezingen won. Bannon is al lang een openlijk tegenstander van het akkoord van Parijs, omdat hij nu eenmaal tegen elke vorm van overheidsinterventie gekant is. Maar Bannon stond niet alleen. Scott Pruitt, hoofd van het Agentschap voor Milieubescherming, stond aan zijn zijde. 7. Waarom is net het hoofd van het milieuagentschap een tegenstander van het klimaatakkoord? Scott Pruitt, openbaar aanklager uit Oklahoma, dankt zijn benoeming door Trump aan zijn volgehouden strijd tegen het agentschap dat hij nu moet leiden. Hij was altijd een groot tegenstander van de “onnodige” milieuregels die Obama oplegde omdat die “de economie miljarden dollars kosten”. Tegenstanders vinden hem “een gevaar” als hoofd van het milieuagentschap, Trump vindt hem “de juiste man op de juiste plaats”. Hij is alleszins een van de laatsten die de invloed van de mens op de opwarming van de aarde als “nog niet bewezen” beschouwt.

8. Is er nu een breuk tussen Trump en dochter Ivanka? In het voortdurende getouwtrek om de echte invloed in het Witte Huis heeft dochter Ivanka een fikse nederlaag geleden. Samen met haar man Jared Kushner probeerde ze haar vader ervan te overtuigen niet uit het klimaatakkoord te stappen. Ze bracht hem in contact met voorstanders van het akkoord en organiseerde telefoontjes met wereldleiders en zaken- lui. Maar ze faalde. Terwijl Donald Trump in de Rose Garden de exit aankondigde en werd toegejuicht door voorstanders, was Ivanka nergens te bekennen. Maar dat had volgens het Witte Huis “niets te maken met de beslissing van de president”.

9. Trump spreekt van “heronderhandelen”, is dat denkbaar? Alvast niet als het van Europa afhangt. Meteen nadat Trump liet verstaan dat hij het akkoord wil herbespreken, lieten Duitsland, Frankrijk en Italië weten dat daar geen sprake van kan zijn.

10. Staat Amerika nu helemaal alleen in de afwijzing van het klimaatakkoord? Neen. Toen het akkoord in 2015 in Parijs werd gesloten waren er ook al 2 van de 197 aanwezige landen die het afwezen. Nicara-

gua en Syrië. Nu zijn ze dus met drie.

11. Hoe reageren Amerikaanse klimaatonderzoekers?

“Bij die onderzoekers leeft al langer het gevoel dat ze geregeerd worden door een idioot met een diepe minachting voor de wetenschap”, zegt professor Philippe Huybrechts. “Bovendien vrezen ze hoe langer hoe meer voor hun job. Er zijn enorme besparingen op til. De fondsen voor wetenschappelijk onderzoek duiken naar beneden.” 12. Bestaat de kans dat Amerikaanse onderzoekers verhuizen naar Europa? De Franse president Emmanuel Macron heeft hen alvast welkom geheten. In een reactie op de beslissing van Trump nodigde hij Amerikaanse wetenschappers en ingenieurs uit om naar Frankrijk te verhuizen. Hij herhaalde dat in het Engels op Twitter. De reacties op het internet waren alvast enthousiast. “Ik zie mensen ook echt verhuizen als ze de zekerheid krijgen dat er in Europa voldoende middelen voor onderzoek beschikbaar zijn”, zegt professor Huybrechts.

13. Is de Amerikaanse bedrijfswereld blij met deze uitstap?

Totaal niet. Invloedrijke zakenlui als Elon Musk van Tesla en bedrijfsleiders van General Electric en Goldman Sachs lieten meteen na de beslissing weten dat de exit nefast zal zijn voor de Amerikaanse economie, voor het milieu en voor het Amerikaanse leiderschap in de wereld. Volgens hen zal de beslissing Amerika “de banen van de toekomst” kosten, in schone en hernieuwbare energie. Musk zei: “De klimaatverandering is een echt probleem. Parijs verlaten is niet goed voor Amerika of voor de wereld.” Hij trok zich uit protest meteen terug uit enkele adviesraden die Trump heeft geïnstalleerd. Ook oliegiganten als Royal Dutch Shell en ExxonMobil vinden de beslissing maar niets. Die hadden zich al lang neergelegd bij een onvermijdelijke uitstoot- vermindering en waren hun business al volop aan het aanpassen.

14. Zou het klimaatakkoord aan Amerika inderdaad 6,5 miljoen jobs kosten? Die informatie haalt Trump uit onderzoeken van erg bevooroordeelde instellingen. Volgens factchecks van verschillende Amerikaanse media is daar geen bewijs voor. Bovendien werken er nu al meer Amerikanen in hernieuwbare energie dan in de steenkool. 15. Waarom verwees Trump naar zijn kiezers in Pittsburgh? Het was een opmerkelijke zin in de toespraak van Trump: “Ik ben verkozen om de inwoners van Pittsburgh te vertegenwoordigen, niet die van Parijs.” Achteraf legde het Witte Huis uit dat de president verwees naar zijn campagnebeloftes. “Hij vecht voor de inwoners van Pittsburgh, zoals voor alle andere hardwerkende Amerikaanse families in heel het land.” In Pittsburgh zelf kunnen ze het niet echt appreciëren. En burgemeester Peduto al helemaal niet. “Hillary Clinton won de verkiezingen hier met 80% van de stemmen. Bovendien was ik een van de vijfhonderd burgemeesters uit de hele wereld die erbij was in Parijs, om het akkoord te steunen.” 16. Doet Amerika nu niets

meer tegen de opwarming van de aarde? Nu al is duidelijk dat verschillende steden en staten, zoals New York en Californië, inspanningen blijven leveren om de CO2-uitstoot te doen dalen. Ook vanuit de privésector is er een verschuiving weg van steenkool en richting schonere energie. De opmerkelijkste reactie komt van miljardair Michael Bloomberg die net nu besliste om 15 miljoen dollar te schenken aan de VN, voor de strijd tegen de klimaatopwarming.

17. Wordt Europa hier sterker door? Opvallend hoe fors de Europese leiders, inclusief onze premier Michel, van leer trokken tegen Trump. “Ongezien”, zegt ook de Gentse Europaspecialist Hendrik Vos. “Maar eerlijk is eerlijk, Trump is begonnen.”

“Het is duidelijk dat de boertige en bizarre aanpak van de Ameri- kaanse president de Europese landen de jongste tijd dichter bij elkaar brengt. Natuurlijk zijn de onderlinge meningsverschillen er nog. Maar er hangt een nieuwe sfeer. Een waarbinnen de Europese landen beter bereid zijn tot luisteren en samenwerken. Er komen verschillende elementen samen. De overwinning van Macron op het populisme, de figuur Trump, de Brexit, de vernieuwde ambitie van Frankrijk... En nu dus ook de exit van Trump uit de akkoorden van Parijs.”

18. Is België dan wél een goede leerling in de klimaatklas?

“België doet het niet fantastisch slecht en niet fantastisch goed”, zegt klimaatspecialist Huybrechts. “We zitten op het pad van de reductie. Onze uitstoot vermindert, maar we zijn zeker geen voorloper.”

19. Zullen andere landen het Amerikaanse voorbeeld volgen? Die vrees bestaat. “Maar ook de omgekeerde beweging is mogelijk”, zegt Vos. “Andere landen willen nu misschien net bewijzen dat zij de engagementen wel kunnen waarmaken.” Ook andere experts geloven in een shockeffect. Voor armere landen wordt het wel harken. Het akkoord van Parijs hield ook in dat Amerika 3 miljard zou betalen om armere landen te helpen bij de strijd tegen de opwarming. Obama heeft al 1 miljard uitgedeeld, maar Trump heeft al laten weten dat hij

de betalingen zal stopzetten.

20. China werpt zich nu op als klimaatleider, maar is China als partner te vertrouwen? Donald Tusk, de voorzitter van de Europese Raad, liet gisteren weten dat China en de Europese Unie nauwer gaan samenwerken in de strijd tegen de opwarming van de aarde. “De strijd zal doorgaan, met of zonder de VS.” Maar volgens Hendrik Vos blijven er heel grote verschillen en discussiepunten tussen de EU en China. Dat bleek ook gisteren al toen het niet lukte om een gemeenschappelijke verklaring aan te nemen.

21. Waarom is het klimaat zo belangrijk voor China? Volgens Frank Pieke, Chinakenner van de universiteit van Leiden, gebeurt dat onder druk van de eigen bevolking. “De levensstandaard van veel Chinezen is gestegen. Die nieuwe middenklasse hecht veel belang aan de milieuverontreiniging en de klimaatverandering. De Chinese leiders weten dat ze daarop afgerekend zullen worden. Veel experts zien ook economische motieven. De Chinezen hebben zich de jongste jaren vol op de ontwikkeling van hernieuwbare en schone energie gestort en investeren massaal in zonne- , water- en windenergie. Tegelijk blijft het op dit moment wel de grootste uitstoter van CO2 in de wereld. STEVEN DE BOCK