Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Wat brengt de toekomst voor het Schijn?
Het Schijn en niet de Schelde is de enige echte Antwerpse rivier. De Schelde is een Française, een late gast die pas na de ijstijd, een jaar of 10.000 geleden, naar onze streken doorbrak om dan zo, als zijrivier, via de bedding van het Schijn naar de zee
De werken aan de Oosterweelverbinding maken nog maar eens een nieuwe ingreep voor het Schijn noodzakelijk. Maar ondertussen hoopt Natuurpunt Schijnvallei dat de rivier na bijna 200 jaar opnieuw door de stad kan stromen. Goed nieuws: het stadsbestuur staat er voor open. Al zijn er nog veel hinderpalen. Straks is er geen viaduct meer in Merksem en zal de Antwerpse Ring ter hoogte van de Schijnpoort in een sleuf liggen en andere op- en afritten krijgen. Daarom moet het Schijn voor de zoveelste keer in zijn lange geschiedenis nog maar eens wijken. Nu wordt de rivier nog onder de Schijnpoortweg naar het Lobroekdok gepompt, maar die kokers liggen in de weg van het nieuwe traject van de Ring, dat iets dichter aan de kant van de stad zal liggen dan nu het geval is, en dus iets verder van het Sportpaleis. De nieuwe Ring zal zelfs een stuk van het huidige Lobroekdok innemen. Arbeiders zijn nu al volop bezig met de voorbereidende werken van de Oosterweelverbinding. Zo zal het Schijn voor de Schijnpoort een stuk dichter bij de Ten Eekhovelei komen te liggen. Aan de overkant van de Schijnpoort zal hij tussen het huidige viaduct en het Sportpaleis doorlopen en rechtstreeks uitmonden in het Albertkanaal, in plaats van de om- weg via het Lobroekdok te nemen. Ook die werken onder het viaduct zijn vandaag al aan de gang. De grote vraag is nog of het Schijn die laatste honderden meters zichtbaar zal zijn of ondergronds naar het kanaal zal vloeien. Die beslissing is op dit ogenblik nog niet gevallen. Het Lobroekdok van zijn kant speelt door die sleuven van de Ring niet alleen zijn verbinding met het Schijn, maar ook die met het Albertkanaal kwijt. Toch wordt het dok niet volledig van al het andere water afgesloten. Sinds de afbraak van de brug naar Merksem in de IJzerlaan eerder dit jaar, is daar plaats gekomen om het Albertkanaal te verbreden, de Singel beter te laten aansluiten op de Noorderlaan en een kanaal aan te leggen in de richting van het Asiadok, vlak achter de Noorderlaan. Op 10 augustus beginnen ze te graven aan dat IJzerlaankanaal. Want het is belangrijk om opnieuw water in woongebieden te brengen.
Volg de zwaartekracht
Je ziet het in vele steden in het buitenland en in de rest van Vlaanderen. Stadsbesturen doen er alles aan om zuiver stromend water zo veel mogelijk (opnieuw) in de stad te halen en de band tussen de bevolking (en de toeristen) en het water strakker aan te halen. Vroeger gooiden ze waterlopen dicht omdat ze te veel stonken, of omdat ze in de weg lagen van het autoverkeer, of omdat er dringend meer parkeerplaats nodig was. Maar daar komen ze van terug. In Gent hebben ze bijvoorbeeld de overwelfde Reep, een zijtak van de Schelde, weer opengelegd. Ook Mechelen legde oude vlieten opnieuw bloot en ontwikkelde nieuwe sites langs de Dijle. Renovaties aan de waterkant zijn niet alleen aantrekkelijk, ze zorgen ook voor meer beleving in de stad. Ze hebben zelfs een klimatologisch nut in de strijd tegen de opwarming van de aarde, want stromend water zorgt voor verkoeling. Nu kunnen we in Antwerpen niet echt klagen over de hoeveelheid water die door de stad stroomt. Maar de Schelde mag dan wel een machtige stroom zijn, ze heeft weinig ‘voeling’ met de stad. Op een paar plekken als Sint-Anneke en het ponton aan het Steenplein na, kunt u er nergens echt bij komen. In andere oude Brabantse steden als Mechelen, Lier, Den Bosch, Breda of Leuven, waar de rivieren veel smaller en veel minder gevaarlijk zijn, is dat vaak wel het geval. Daarom is er al tien jaar sprake van plannen om het Schijn op de een of andere manier opnieuw door de stad te laten lopen. “De manier waarop het Schijn nu in het Lobroekdok en straks in het Albertkanaal geloosd wordt, gaat in tegen de natuurlijke gang van zaken”, zegt Bram Van Ballaer, ‘scintoloog’ (Schijndeskundige) van Natuurpunt Schijnvallei. “Antwerpen houdt haar dokken
en kanalen op een stabiel niveau, redelijk hoog, een aantal meters hoger dan het Schijn zelf. Je hebt dus altijd pompen nodig. Maar een rivier moet zijn weg naar de zee kunnen vinden volgens de zwaartekracht en daarom vinden wij het wenselijk om het Schijn opnieuw rechtstreeks naar de Schelde te laten vloeien.”
Door de stad
Er zijn al verschillende mogelijke trajecten bestudeerd, maar op dit ogenblik lijken er nog twee kanshebbers te zijn. Eentje zou ten noorden van Park Spoor Noord kunnen lopen, dan een stukje langs de Italiëlei om zo via de Ankerrui, de Oude Leeuwenrui en de Brouwersvliet de moederstroom te kunnen bereiken. “In het heraanlegplan van de Noorderleien is er alleszins ruimte voorzien voor het Schijn, voor het geval dat later de beslissing zou vallen om de rivier langs daar te laten lopen”, vertelt Van Ballaer. “Dat is minder evident dan het klinkt, want je moet weten dat de Antwerpse ondergrond al goed vol zit. Overal liggen riolen, nutsleidingen, metrokokers en noem maar op. Maar bij de stad houden ze er nu dus al rekening mee dat het Schijn daar ooit kan lopen.” Zoals het er op dit moment uitziet, zal dat – zeker aan de kop van Park Spoor Noord in de Italiëlei – eerder ondergronds zijn. Het autoverkeer en het openbaar vervoer krijgen nu nog volop voorrang. “Maar het is niet ondenkbaar dat de toestand binnen tien of vijftien jaar totaal anders zal zijn”, zegt Van Ballaer. “Ik kan mij voorstellen dat de geesten dan net als in Gent of Mechelen ook bij ons rijp zullen zijn voor een open Schijn. Hoe schoon zou het niet zijn, een rivier voor het Felixpakhuis en het Brouwershuis.” De Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM), die de grote infrastructuurwerken van en rond de Oosterweelverbinding uitvoert, is ondertussen volop bezig met het boren van twee tunnels onder de Ring, onder andere voor leidingen van het afvalwater naar het zuiveringstation aan de ‘tikkeneikes’ op de Noordersingel. Door die tunnels zou ook het Schijn geleid kunnen worden. Een tweede mogelijk tracé past in de stadsplannen voor de Groene Singel. Dat tracé zou vanaf de IJzerlaan een tijdje evenwijdig aan het Albertkanaal lopen, het Asiadok passeren en dan voorbij het nieuwe Havenhuis naar de Royerssluis stromen, waar het Schijn geïntegreerd zou kunnen worden in het geplande droogdokkenpark. Dat tracé is een eind verder van het stadscentrum en heeft dus een kleinere belevingswaarde.
Schoon in 2027
Ook verder stroomopwaarts willen de mensen van Natuurpunt het Schijn weer meer deel laten uitmaken van de vallei. “Uit angst voor overstromingen hebben ze in het verleden de rivier steeds diestaafd per uitgebaggerd”, vertelt Bram Van Ballaer. “Nu moet je op de meeste plaatsen echt al op de oevers staan als je het water wil zien. Onze grote droom is dat we die oevers meer afschuinen zodat het Schijn op gecontroleerde plekken weer kan overstromen en opnieuw één wordt met de vallei. In natuurgebied Het Veer in Wommelgem zijn we daar nu al mee bezig. De natuur zou opnieuw meer naar het water moeten staan in plaats van ervan weg.” De algemene gezondheid van het Schijn staat vandaag geboek- als ‘redelijk’. “Het is een wereld van verschil met twintig jaar geleden. Er zijn reuzenstappen gezet, maar de evolutie blijft wat steken”, zegt Van Ballaer. “Er gebeuren nog af en toe illegale lozingen en het is niet altijd te achterhalen waar die vandaan komen. En de waterzuiveringsinfrastructuur is de voorbije decennia enorm uitgebreid, maar er zijn toch nog wijken die hun afvalwater ongezuiverd in het Schijn lozen. Dat moet dus nog veel beter.” De Europese Unie had 2015 vooropgesteld als het jaar dat de waterlopen van haar lidstaten ecologisch in orde moesten zijn. In Vlaanderen hebben we die termijn niet gehaald. “De Vlaamse overheid heeft ondertussen haar ambitie bijgesteld”, zegt Van Ballaer. “Ze plant nu om tegen 2021 een aantal waterlopen op het vereiste niveau te krijgen. Helaas is het Schijn daar nog niet bij. Die staat pas op de agenda voor het jaar 2027. Dat is natuurlijk nog lang, maar bij Natuurpunt zijn we wel tevreden dat het er sowieso aankomt. Er zijn immers waterlopen die nog langer zullen moeten wachten.”
Vuil riool
Nog tien jaar dus. Bram Van Ballaer voorspelt tegen die tijd ook een grote bewustwording. “Ook al is hij dat in realiteit al lang niet meer, het Schijn is in de hoofden van veel mensen nog altijd dat vuile riool, een rivier waarin alles kon en toegelaten was. Dump maar! Als ik mensen meeneem naar de rivier, verschieten ze er dikwijls van hoeveel leven er in en rond het water is. Naarmate de jaren vorderen en de situatie nog beter wordt, zal die dumpmentaliteit er wel uitgaan.” Voor we de reeks afsluiten, doen we eerst nog een kleine belofte. Wie straks als eerste een paling voorbij het Falconplein ziet zwemmen, trakteren wij op een pint. Op een terras aan de oever van het Schijn, de rivier die honderden jaren de biervoorziening in Antwerpen verzekerde.