Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Hoe een Antwerpse ingenieur, een houten brug en een jonge Brit de Scheldestad heroverden
73 jaar na de bevrijding van Antwerpen volgt uw krant de route die de Britse tanks en soldaten vanuit Boom naar onze stad namen
De vrijheid die we vandaag kennen, is 73 jaar oud. Op 4 september 1944 werd Antwerpen bevrijd. Geallieerde soldaten reden onze stad binnen en verdreven er de vijand. Dat maakte een einde aan vier lange jaren bezetting en onderdrukking tijdens de Tweede Wereldoorlog. De goede afloop van die dag werd echter ’s ochtends al bepaald. Niet in Antwerpen, maar aan de grens van onze provincie, in Breendonk, Willebroek en Boom. Anno 2017 gingen wij opnieuw kijken naar wat er in september 1944 gebeurde.
4 september 1944 begon als een stoffige zomerdag. Nergens was een wolk te bespeuren, en toch hing er onweer in de lucht. In Antwerpen was de spanning om te snijden. De Duitse soldaten in de binnenstad gedroegen zich nerveuzer dan anders, maar ook de bewoners van de stad waren zichtbaar opgewonden. Waren de geruchten echt waar, vroeg iedereen zich af. Eén dag eerder, rond acht uur in de avond, was Brussel bevrijd en de Engelse soldaten zouden nu onderweg zijn naar Antwerpen... Twintig kilometer verder stelde één man zich dezelfde vraag. Hij zat aan het raam van een cafeetje in Breendonk en tuurde naar buiten. De verlaten baan waar hij op uitkeek, een weg waar voertuigen elkaar amper konden kruisen, was de belangrijkste verbinding tussen Brussel en Antwerpen: de Boomsesteenweg. De man in het café was de 31-jarige Antwerpse ingenieur Robert Vekemans. Vekemans deed alsof hij in gedachten verzonken was. Hij dronk van zijn koffie, maar spitste zijn oren. Hoorde hij daar in de verte het gelui van naderende tanks? Van tanks die naderden uit de richting van Brussel? Hij zette zijn koffie op de tafel en liep naar de deur. Dit was het moment waarop hij had gewacht. Vekemans rende naar de tanks die dichterbij kwamen en deed hen stoppen. Aan de Britse kolonel David Silvertop, toen 32 jaar jong, deed hij zijn verhaal. De Duitsers hadden onder alle bruggen, wat verder over het kanaal en de Rupel, explosieven gehangen. Die zouden ze laten ontploffen van zodra de Britse tanks over de bruggen reden. En Antwerpen zou dan onbereikbaar zijn. Inge-
nieur Vekemans had echter een oplossing bedacht. Op zijn fiets had hij dagenlang de omgeving verkend. Als de Engelsen hem wilden volgen, kon hij hen een andere weg wijzen. Kolonel Silver- top aarzelde, maar stemde uitein- delijk toe. De ganse colonne, honderden voertuigen lang, verliet de Boomsesteenweg en kronkelde langs landweggetjes en de straten van Willebroek. De inwoners van het dorpje geloofden hun ogen niet. Ze staarden met open mond naar het schouwspel dat voorbij rolde. Ze werden bevrijd door het ganse Engelse leger. Het was 4 september 1944, 8.40u.
De houten brug
Het regent pijpenstelen op de voorlaatste dag van augustus 2017. De Boomsesteenweg is tegenwoordig een autosnelweg waar je haast niet meer kan stoppen. Het cafeetje van weleer ligt begraven onder extra rijstroken en het kruispunt dat er was, heeft een brug gekregen waar de hel- ling naar de Rupeltunnel onder- door loopt. De geschiedenis rij je er voorbij in een flits van één seconde. Het enige wat in Breendonk tijd heeft, lijkt wel de Duvel die er rijpt in de brouwerij. Langs de afslag Willebroek vinden we onze weg naar de deelgemeente van Klein Willebroek. Zeilbootjes en pleziervaartuigen dobberen er op het water van een pittoreske jachthaven. Naast de dijk van de Rupel pronkt een oude Shermantank. “Dit is de plaats waar Vekemans de colonne naartoe leidde” vertelt Alex Ramael, onze gids van de gemeente Boom. “Een voorhoede van drie tanks, onder leiding van majoor Dunlop, arriveerde hier als eerste. En wellicht keken ze wel wat bedremmeld toen ze de brug zagen die Vekemans hen aanwees. Het was nog een oude, houten tolbrug over de Rupel, da- terend uit het midden van de 19de eeuw en toen bedoeld om paard en kar, mits betaling, te la- ten oversteken. De brug was smal en wankel, ze dobberde letterlijk op het water en kon een gewicht van maximum zes ton dragen. De Engelse Sherman-tanks wogen dertig ton elk. Vandaar dat de Duitse soldaten deze brug niet bewaakten. Geen enkel leger zou het wagen – dachten zij – om deze weg te kiezen. Maar ingenieur Vekemans had berekend dat, als de tanks langzaam en met de nodige onderlinge afstand zouden rijden, de oversteek moest lukken. Dus waagden de drie tanks hun kans en ze bereikten veilig de overkant. Het is dan 9.35u in de ochtend. Vandaar reden ze snel door het centrum van Boom naar de stenen brug van de Boomsesteenweg over de Rupel, en vielen de Duitsers in de rug aan. Ondertussen stak de ganse colonne van kolonel Silvertop de Rupel over via de houten brug.” Vermits de houten brug in 1945 werd gesloopt, nemen we de kleine overzetboot die elk half uur van Klein Willebroek naar Boom vaart. De regenwolken zijn verdreven en de lucht klaart op. De bevrijding van de Rupelstreek is nakend. We zetten voet aan wal, amper honderd meter verwijderd van de plek waar de tanks van Silvertop Boom binnenrolden. Het pleintje naast het gedenkteken op de kade noemt toepasselijk de Heldenplaats. “Vergeef, maar vergeet nooit” 4 september 1944. De tank van kolonel Silvertop draait de Groene Hofstraat in en snelt door het centrum van Boom naar de Grote Markt. Een deel van de colonne heeft zich daar, met draaiende motoren, in rijen opgesteld. Een bericht van majoor Dunlop bereikt Silvertop via de radio. De Duitsers in Boom hebben zich overgegeven. De Engelse kolonel aarzelt geen seconde en geeft het bevel op te rukken naar het hoofddoel. Pantserwagens en tanks rijden naar de stenen brug en draaien daar de Boomsesteenweg op. Meer dan 14.000 soldaten zetten koers naar Antwerpen, dat zestien kilometer verder op hen wacht. Te voet duurt die weg in 2017 iets langer. We wandelen door de Groene Hofstraat naar de Grote Markt en slaan er een praatje met een student die voorbij loopt. “Het verhaal van de Tweede Wereldoorlog”, vertelt Ayyub Yada (18) uit Boom, “wordt op school niet uitgebreid behandeld. Hoe verder weg het verleden, hoe beknopter de geschiedenis wordt. Maar ik ben van Spaanse komaf. Mijn ouders komen uit Barcelona en ze hebben mij alles over de Tweede Wereldoorlog verteld. Mijn opa is gesneuveld tijdens de Spaanse burgeroorlog en mijn ouders zijn later naar België gevlucht. De bezetting van de Duitsers was volgens hen een dictatuur, zoals Spanje onder Franco kende. De bevrijdingsfeesten in Boom zijn voor mijn familie dan ook elk jaar een moment van bezinning. Vergeef, maar vergeet nooit.” Wat verder, in een taverne op de hoek van de Grote Markt, ontmoeten we het oudere echtpaar Greta en Emiel Frans uit Rumst. “Wij zijn allebei geboren net na de Tweede Wereldoorlog”, legt Emiel uit. “Maar onze ouders hebben er vaak en lang over verteld. Weet je, toen bestond de term ‘slachtofferhulp’ nog niet. De trauma’s en verschrikkingen moesten de mensen allemaal zelf verwerken. Mijn beide ouders zijn, toen ze jong en nog niet samen waren, door de bezetter naar Duitsland gedeporteerd om daar te gaan werken. Mijn moeder kwam in een boerderij terecht waar ze gelukkig goed werd opgevangen. Dat vertelde ze iedere keer. Toen ze 80 werd, heb ik dan ook voor haar verjaardag het adres gezocht en contact opgenomen met de nabestaanden. Ik ben er met haar naartoe gereden. Die ontmoeting was pakkend en ontroerend tegelijk. Al die emoties die decennialang waren opgekropt kwamen vrij als bij een dijk die breekt… Ja, op de bevrijdingsfeesten in Boom zullen wij zeker aanwezig zijn”.
Koers richting Scheldestad
Via de Boomsesteenweg rij je van Boom, tijdens het daluur tenminste, op dertig minuten naar hartje Antwerpen. De colonne van kolonel Silvertop deed er op 4 september 1944 iets langer over. De tanks en pantservoertuigen vorderden langzaam, want ze waren op hun hoede voor hinderlagen. Toch geraakten ze zonder kleerscheuren voorbij Niel, Reet en Schelle. Ter hoogte van Hemiksem koos een deel van de colonne de weg naar Hoboken, om via Petroleum-Zuid en de kaaien naar het stadscentrum te rijden. De hoofdmacht bleef wel de Boomsesteenweg volgen, bereikte de Jan Van Rijswijcklaan en snelde zo naar het stadspark waar de commandobunker van de Duitsers was ondergebracht. Even later was Antwerpen als stad officieel bevrijd. Kolonel Silvertop keek op zijn klok. Het was 14u stipt. Langs gans de Boomsesteenweg bleef geen enkele herinnering bewaard aan die bewuste dag. Zelfs het enige monument, een Engelse Cromwelltank, die aan de Olympiade (de huidige keerlus van tram 6) herinnerde aan de plaats langs waar de bevrijders Antwerpen bereikten, werd een tijdje terug verplaatst naar een grasperk dat geprangd ligt tussen de Ring, de Jan Van Rijswijcklaan en de Camille Huysmanslaan. De bevrijding van Antwerpen was op 4 september 1944 helaas nog niet afgerond. Over het Albertkanaal, in de districten Edegem en Merksem, boden de Duisters tot in oktober weerstand. Ook de strijd rond de ganse haven, tot aan de monding van de Schelde, sleepte nog maanden aan. Maar over één zaak zijn de historici het roerend eens: door de Duitsers te verrassen bij de oversteek van de Rupel tussen Boom en Klein Willebroek, werd de bevrijding van Antwerpen wellicht weken vervroegd. Als de geallieerden de brug langs de Boomsesteenweg hadden gekozen, was deze tot ontploffing en de opmars tot staan gebracht. Duitse versterkingen, die uit Nederland onderweg waren, hadden dan een nieuwe verdedigingslinie langs de Rupel kunnen uitbouwen. Dankzij Robert Vekemans, de ingenieur uit Antwerpen, werd dit voorkomen.
ALEX RAMAEL Gids gemeente Boom “Ingenieur Vekemans had berekend dat, als de tanks langzaam en met de nodige onderlinge afstand zouden rijden, de oversteek moest lukken. Dus waagden de drie tanks hun kans en ze bereikten veilig de overkant.” GRETA EN EMIEL FRANS Echtpaar uit Ranst “Mijn beide ouders zijn door de bezetter naar Duitsland gedeporteerd om daar te gaan werken. Mijn moeder kwam in een boerderij terecht waar ze gelukkig goed werd opgevangen. Toen ze 80 werd, heb ik dan ook voor haar verjaardag het adres gezocht en contact opgenomen met de nabestaanden. Ik ben er met haar naartoe gereden. Die ontmoeting was pakkend en ontroerend tegelijk. Al die emoties die decennialang waren opgekropt kwamen vrij als bij een dijk die breekt.”