Gazet van Antwerpen Stad en Rand
“Een jastem kan de boel doen escaleren”
Volksraadpleging Catalaanse onafhankelijkheid dreigt gewelddadig te worden
Zondag stemmen de Catalanen over de oprichting van een onafhankelijke staat. De Spaanse regering stuurt duizenden politieagenten om te verhinderen dat de stembureaus openen en heeft miljoenen stembiljetten in beslag genomen. “De kans op geweld bestaat wel degelijk”, zegt politicoloog Dave Sinardet. ZAL HET REFERENDUM DOORGAAN?
Ja, maar niet op een normale manier. De Spaanse politie heeft duizenden agenten naar Barcelona en de rest van Catalonië gestuurd om de stemming te verhinderen. Burgemeesters die stemlokalen toelaten, worden vervolgd. Ook reclame maken voor de verkiezingen is verboden. Veertien mensen die actief hebben meegewerkt om het referendum voor te bereiden, zijn gearresteerd. Volgens Spanje is de stemming “ongrondwettelijk omdat Spanje één en ondeelbaar is”. Toch heeft 75% van de gemeenten in Catalonië zijn steun aan het referendum bevestigd. De Spaanse politie kan het openen van stemlokalen wel verbieden, maar een stemming op privéterrein, bijvoorbeeld bij iemand thuis, is moeilijk te verhinderen. Carles Puigdemont, de minister-president van Catalonië, zegt dat het referendum in elk geval zal doorgaan. “Maar de uitkomst zal niet representatief zijn voor de bevolking”, zegt Dave Sinardet, politicoloog en specialist in ‘nationalisme’ aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). “De Catalanen die het meest overtuigd zijn van onafhankelijkheid zullen stemmen. Maar veel gematigde Catalanen blijven thuis omdat Madrid de uitkomst van het referendum niet erkent en ermee dreigt om mensen die gaan stemmen te vervolgen.” Toch zegt de Catalaanse minister-president dat hij binnen de 48 uur de onafhankelijkheid van Catalonië uitroept als de meerderheid van de stemmers ja zegt.
ZIJN DE CATALANEN ECHT VOOR ONAFHANKELIJKHEID?
Ze zijn verdeeld. Volgens een recente peiling zou 41% van de Catalanen voor onafhankelijkheid zijn en 49% tegen. De andere 10% weet het nog niet. Waarnemers denken wel dat het aantal ja-stemmers de laatste dagen is gestegen door het harde optreden van de politici in Madrid.
WAAR KOMT HET STREVEN NAAR ONAFHANKELIJKHEID VANDAAN?
Het is een eeuwenoud fenomeen dat sinds 2015 nog sterker leeft, omdat de nationalistische partij Junts pel Sí de leidende in de Catalaanse regering is. Een korte les geschiedenis: Catalonië behoorde niet tot het Spanje dat in 1469 ontstaan is toen de koninkrijken van Aragon en Castilië samensmolten. Pas in 1714 werd Catalonië door de Spaanse vorst Filips V bij zijn koninkrijk gevoegd. Het Catalaans is wel altijd als aparte omgangstaal blijven bestaan. “Maar dictator Franco heeft het Catalaans kort na zijn aantreden in 1939 verboden in het onderwijs”, zegt Christiane Stallaert, hoogleraar en Spanje-specialist aan de Universiteit Antwerpen. “Mijn Catalaanse uitgever vertelde dat er in de Franco-tijd opeens een leerkracht naar zijn school werd gezonden die alleen Spaans sprak. Zijn klasgenoten en hij begrepen niets van die taal. De ommekeer was daar dus erg hard. De onderdrukking van het Franco-regime (dat tot 1975 duurde, red.) speelt nog altijd.” De manier waarop de Partido Popular – de partij die de macht heeft in de nationale regering van Spanje – het referendum verbiedt, doet veel Catalanen denken aan de Franco-tijd. “De Partido Popular is ook verwikkeld in verschillende corruptieschandalen. Een groot deel van de bevolking vermoedt dat politici van Partido Popular niet worden vervolgd omdat veel belangrijke rechters banden hebben met de partij.” In Catalonië zelf is er slechts één gemeente die een burgemeester van Partido Popular heeft.
IS ER OOK EEN ECONOMISCHE REDEN?
Ja. Catalonië is er economisch veel beter aan toe dan de rest van Spanje. De Catalanen maken 16% uit van de Spaanse bevolking. Maar ze leveren wel 20% van de economie, uitgedrukt in Bruto Nationaal Product. Ze hebben het gevoel dat ze veel bijdragen aan de Spaanse economie, maar weinig terugkrijgen. “Barcelona, de hoofdstad van de regio, lokt veel toeristen”, zegt Dave Sinardet. “Catalonië is ook verantwoordelijk voor een vierde van de Spaanse export. De werkloosheid is er ook veel lager dan in de rest van Spanje.” Als Catalonië onafhankelijk wordt, is het de dertiende grootste economie van de EU. Ze zou bijna de helft kleiner zijn dan die van België, maar wel meer waarde aan goederen en diensten produceren dan Finland, Portugal, Tsjechië of Griekenland.
HEEFT DE ONAFHANKELIJKHEID VAN CATALONIË GEVOLGEN VOOR DE VLAAMSE ECONOMIE?
Weinig. Spanje is de achtste belangrijkste handelspartner van Vlaanderen, maar vertegenwoordigt slechts een dikke 2% van onze export. “Als ze de onafhankelijkheid uitroepen, dreigen er voor de Catalanen wel zware economische gevolgen”, zegt econoom Steven Trypsteen van ING België. “Catalonië zal niet zomaar lid kunnen worden van de EU. Elke lidstaat zou dan voor de toetreding van Catalonië moeten stemmen en Spanje zal dat zeker niet doen. Zonder een lidmaatschap van de EU zal het niet zomaar de euro kunnen blijven gebruiken. Er dreigt dus grote onzekerheid.” Volgens Vlaams Parlementslid Jan Van Esbroeck (N-VA), die dit weekend als waarnemer naar de ver-
DAVE SINARDET Politicoloog “Veel gematigde Catalanen blijven thuis omdat Madrid de uitkomst van het referendum toch niet erkent én ermee dreigt om mensen die gaan stemmen te vervolgen.” STEVEN TRYPSTEEN Econoom ING België “Catalonië zal niet zomaar lid kunnen worden van de Europese Unie. Elke lidstaat moet dan voor de toetreding van Catalonië stemmen en Spanje zal dat zeker niet doen.”
kiezingen gaat, is een EU-lidmaatschap voor Catalonië wél mogelijk. “Europa kan het zich niet veroorloven om Europese staten en burgers uit te sluiten. De grenzen van staten zijn lang geleden vastgelegd zonder veel rekening te houden met culturen, etniciteiten en lokale bevolkingsgroepen. De Catalanen moeten zich dus wel degelijk kunnen uitspreken via een referendum. Met militaire repressie zal Madrid de onafhankelijkheidswens van veel Catalanen niet wegnemen.” Er zit wel nog een adder onder het gras. “In de Catalaanse regering zit ook de zeer linkse en eurosceptische partij CUP”, zegt Sinardet. “Het is nog maar de vraag of de Catalaanse regering met een onafhankelijke staat echt lid van de Europese Unie wil worden.”
ZIJN ER NOG REGIO’S IN SPANJE DIE ZICH WILLEN AFSCHEIDEN?
Nog niet. “De media hebben zich lang gefocust op de onafhankelijkheidsstrijd van de Basken. Maar de acties van terreurgroep ETA hebben de kans op onafhankelijkheid kleiner gemaakt”, zegt Christiane Stallaert. “In Catalonië is het protest de voorbije decennia vreedzaam geweest, waardoor de kans groter is om iets te bereiken. Ook de taal speelt mee. De omgangstaal in Baskenland is vaak Spaans. Heel veel migranten die de voorbije decennia naar het Baskenland zijn getrokken, hebben de moeilijke Baskische taal niet geleerd. Migranten die naar Catalonië trokken, leerden wel Catalaans. Dat is een belangrijk verschil.”
HOE GROOT IS DE KANS OP GEWELD IN CATALONIE?
“Een burgeroorlog zie ik niet meteen gebeuren, maar de kans op geweld is er wel degelijk”, zegt Dave Sinardet. “Het gedrag van zowel de Madrileense als Catalaanse politici getuigt niet van verantwoordelijkheid. Politici moeten bruggen bouwen in plaats van de zaken verder te dramatiseren. De gemoederen zijn zo verhit dat een ja-stem voor onafhankelijkheid de boel kan doen escaleren.”