“Halloween is groter dan carnaval”

Elk jaar meer interesse (en aankopen) voor Amerikaans griezelfeest

Pompoenen, spoken, heksen, zombies. Griezelhuizen, griezeltochten. Jacko’lanterns, trick or treat?. Om maar te zeggen: Halloween wordt elk jaar groter en de griezelfeestperiode is weer ingezet nu de winkels hun assortiment uitstallen. Hoe is het zover kunnen komen, dat we massaal meedoen met geïmporteerde commerce? Daar moet meer achter zitten. Jawel, cultuur!

“Ik heb de indruk dat Halloween in Antwerpen groter is dan carnaval. Carnaval is nooit zo’n traditie geweest in het Antwerpse, zoals in Limburg bijvoorbeeld. En mensen wíllen zich graag verkleden, ze willen iets carnavalesks. Halloween groeit elk jaar gigantisch, zowel voor kinderen als voor volwassenen. Het is een feest dat inmiddels is geïntegreerd.” Dat zegt Peggy Baeyens-Janssens van Huis Baeyens in Antwerpen en Wommelgem, specialist in verhuur en verkoop van kostuums en feestartikelen. “Dit jaar hebben we ons assortiment nog eens verruimd omdat de vraag zodanig groeit.” Het verwondert de Antwerpse psycholoog en trendwatcher Herman Konings niet. “Het ligt aan de ervaringscultuur waarin wij nu zitten, en het wij-gevoel waarnaar we op zoek zijn”, legt hij uit.“Sinds Antwerpen in 1993 culturele hoofdstad van Europa werd, is er sterk geïnvesteerd in evenementen om bezoekers te lokken. De Zomer van Antwerpen is daar een bekend voortvloeisel van. Maar de jongste vijf, zes jaar zijn er haast elk weekend evenementen in de stad. Smaakmeesters, koopzondag, City Drops: ze brachten onlangs nog enorm veel volk op de been. Zie Halloween ook als zo’n evenement waar enorm veel mensen bij willen zijn. Het is misschien eerder een evenement van de middenstand, maar mensen genieten van de hele sfeer die daarbij hoort.” ‘Grumor’, zo noemt Konings die sfeer van griezelen met humor.

“Het is iets dat ouders samen met hun kinderen kunnen beleven. Ze hebben een schuldgevoel dat ze zo weinig tijd hebben voor hun kinderen omdat ze niet meer tot 18u maar tot 19u in de file staan. Zo’n aanleiding als Halloween, daar hebben ze dan geen verweer tegen.”

Tradities vervagen

In het boek Treat or Trick? Halloween in a Globalising World (2009) stelden de schrijvers ook al dat het succes van Halloween in onze contreien onder meer te verklaren was met onze hang naar ‘ervaringen’. “Nieuwe vormen van vieren vinden breed ingang”, stellen auteurs Malcolm Foley en Hugh O’Donnell. “Vroeger waren rituelen beeldtaal voor emoties, maar sinds de late twintigste eeuw is dat gaan veranderen. Rituelen zijn een ‘eigenaardige’ manier van expressie geworden, en dat heeft tot een ‘carnavalisering’ van onze (feest)cultuur geleid.” Denk aan de Gay Pride, maar ook aan de persoonlijke tint bij trouwerijen en uitvaarten.

“Tradities zijn geen verplichtingen meer, maar staan open voor nieuwe elementen en persoonlijke keuzes omdat de geografische grenzen tussen culturen vervaagd zijn.” Zo komt het dat we – zeker in Nederland – nu jaarlijks met een Sinterklaas en Zwarte Piet-kwestie zitten, dat we plots massaal het Duitse Oktoberfest vieren én dat Halloween elk jaar een stukje meer ruimte inneemt. Van oorsprong zou – want er zijn meerdere theorieën – Halloween Keltisch zijn. In de Keltische kalender begon het jaar op 1 november (‘Samhain’), dus 31 oktober was oudejaarsavond. Op die dag zouden de geesten van de afgestorvenen terugkomen om bezit te nemen van een levend lichaam, voor het komende jaar. Om de boze geesten af te schrikken, droegen de Kelten maskers. Om de goede geesten aan te trekken, legden ze voedsel voor hun deur. Dat gebruik ging zich mengen met andere herfstriten, en met het christelijke Allerheiligen: Halloween betekent ‘All Hallows Eve’, de avond voor Allerheiligen.

Tegengif voor angst

Halloween was eigenlijk altijd een flexibel feest, dat in verschillende regio’s anders werd gevierd. “Het is amorf genoeg om zich lokaal aan te passen”, schrijven Foley en O’Donnell, “en specifiek genoeg om een breed pu- bliek aan te spreken.” Halloween vieren is namelijk spelen met onze angsten, met de dood, en dat zijn universele thema’s. Daarom deden vanaf de jaren zeventig de Amerikaanse horror- films het zo goed, en Halloween kreeg er een extra boost door. Het is in die vorm dat Europa het Amerikaanse Halloween stilaan leerde kennen. Het eerste hallo- weenfeestje moet van 1989 in Amsterdam dateren. Vanaf 2000 gingen groepjes moeders in de betere wijken trick-or-treat-toch- ten organiseren. Halloween sloeg hoe langer hoe meer aan, ondanks de poortbe- wakers van de cultuur en goede smaak die het “niet authentiek” of “te commercieel” vinden. Wat ook helpt: de angst waarin we sinds 9/11 leven. “FUD”, noemt Herman Konings het. “Fear, un- certainty en doubt. Angst, onze- kerheid en twijfel. Daardoor wil- len we verbroederen, dicht tegen elkaar kruipen, samenklitten, wij-gevoel. Halloween is dus het perfecte tegengif.”

HERMAN KONINGS Trendwatcher “In tijden van angst willen we een wijgevoel. Halloween is misschien eerder een evenement van de middenstand, maar mensen genieten van de hele sfeer die daarbij hoort.”