Hoe referenda ravages aanrichten in onze wereld

Catalonië, Brexit, Europa, Oosterweel en de macht van het volk

Z

oek de rode draad in dit lijstje: Spanje kraakt in zijn voegen, GrootBrittannië staat tegen de muur door de Brexit, De Europese Unie is een lamme, aan besluiteloosheid leidende reus en in Antwerpen moet na twintig jaar palaveren nog altijd begonnen worden aan de Oosterweelverbindig. Hebt u hem? Precies: elke keer lag een referendum aan de basis van de ellende. En voor u tegensputtert: ja, je kunt ook de vraag stellen wie er in dit lijstje niet bijhoort. En ‘Antwerpen’ antwoorden, omdat het referendum hier ook positieve gevolgen had.

Volksraadplegingen hebben iets sympathieks. Wat is er beter dan rechtstreeks de burger zelf te laten beslissen? Democratie in zijn zuiverste, meest directe vorm. Geen compromissen, geen politiek gezwam. In de praktijk zijn er nogal wat valkuilen. Complexe problemen worden gereduceerd tot simpele ja-neevragen. Tegenstanders zijn altijd meer gemotiveerd om te gaan stemmen. Partijen, bewegingen of media kunnen de stemming doen kantelen met soms dubieuze campagnes. Bij de burgers zelf kunnen emoties de bovenhand halen. Dat leidt tot besluiten die op het moment zelf veel voldoening schenken. Wie steekt er niet eens graag een forse middenvinger op naar het establishment? Maar na het drinkgelag volgt de kater.

In één dag

Referenda kunnen in één dag be- sluitvorming wegvagen waar maanden en jaren aan gewerkt is. Zoals de Europese grondwet die mede door Jean-Luc Dehaene was ontworpen zo’n vijftien jaar geleden en die voor een slagvaardiger Europa moest zorgen. Zo zou besluitvorming bij meerderheid mogelijk worden, in plaats van dat alle lidstaten het altijd eens moeten zijn. Helaas, de referenda in Frankrijk en Nederland in 2005 maakten snel een einde aan die droom en Europa bleef amechtig voortsukkelen. Pas vandaag zijn de geesten opnieuw aan het rijpen voor hervormingen in deze geest.

Uitzichtloos

Referenda kunnen ook tot uitzichtloze politieke conflicten leiden. Zoals in Spanje. Het referendum in Catalonië heeft daar ook niet kunnen aantonen wat een meerderheid van de Catalanen wil, daarvoor was de opkomst te laag. Zeker, dat is voor een goed deel te wijten aan de Spaanse regering, die er alles aan heeft gedaan om de volksraadpleging te saboteren en die er ook in slaagt systematisch de gemoederen verder op te hitsen. Maar het feit blijft dat de raadpleging op zich niet de duidelijkheid heeft verschaft die in een zo belangrijke kwestie wenselijk is. Kort na het referendum kwamen honderdduizenden mensen op straat in Barcelona om te betogen tégen een afscheiding. Zo zijn er dus eigenlijk drie partijen die tegenover elkaar staan: de Spaanse regering – met steun van de meeste Spanjaarden, zo lijkt het toch – de Catalaanse separatisten en de Catalanen die liever bij Spanje blijven.

Driest

Referenda kunnen drieste besluiten forceren die tot veel meer problemen leiden dan dat ze er oplossen. Zoals bij de Brexit. Waarin de Britten een ideale handelssituatie met de reusachtige Europese markt hebben gedumpt uit afkeer voor migratie en wat vage, door de rechtse kranten en opportunistische politici opgepookte ergernissen over de Europese Unie. Met als gevolg dat ze nu hele lastige onderhandelingen moeten voeren om die verloren ideale handelssituatie weer zo dicht mogelijk te benaderen. Klinkt dat als intelligent beleid?

Lange baan

Een referendum kan een oplossing voor een probleem op de lange baan schuiven. Zoals het Antwerpse referendum over Oosterweel, in 2009. Misschien hadden we zonder dit referendum vandaag al vlot verkeer gehad rond Antwerpen, met een gesloten Ring en een fraaie nieuwe brug over Schelde en havengebied. Een droombeeld dat te aantrekkelijk is om niet even in te blijven hangen... Terug naar de realiteit. Het Antwerpse referendum was tegelijk een zeldzaam voorbeeld van een volksraadpleging die ook positieve effecten heeft. Zo is er in de stad een betrokkenheid van de bevolking gegroeid die onbestaande was vóór 2009, toen het arrogante Vlaamse orgaan genaamd BAM (Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel) supreem heerste. Verkeerstechnisch is er een betere oplossing tot stand gekomen dan het onmogelijke breiwerk aan het Sportpaleis. De luchtkwaliteit zal minder te lijden hebben dankzij de ondertunneling. En de creativiteit vanuit de basis heeft vermoedelijk ook de ambitie van een overkapte Ring gegenereerd. Aan de minzijde waren er dan weer de naakte cijfers. Slechts 34% van de Antwerpenaren bracht zijn stem uit, in absolute cijfers 134.861 mensen. Dat is een respectabel aantal, maar het blijft een minderheid. Van hen verwees 59% het traject naar de prullenmand. Dat komt neer op 78.955 van de 388.104 stemgerechtigde Antwerpenaren. Wat de 253.243 Antwerpenaren die niet zijn gaan stemmen eigenlijk wilden, zal altijd giswerk blijven. Nooit meer een referendum dan maar, of misschien toch nog eens een keer? Dat is nog eens iets om voor te leggen aan alle burgers.

Wie steekt er niet eens graag een forse middenvinger op naar het establishment? Maar na het drinkgelag volgt de kater.

FOTO PHOTO NEWS Door het referendum over de onafhankelijkheid van Catalonië zijn er in Spanje nu drie partijen die tegenover elkaar staan: de Spaanse regering – met steun van de meeste Spanjaarden – de Catalaanse separatisten en de Catalanen die liever bij Spanje...