Gazet van Antwerpen Stad en Rand
De laatste plek waar hun kind geleefd heeft BERMMONUMENTEN: bloemen, beertjes, foto’s en Sint-Andrieskruisen als gedenkteken
KOEN VAN WONTERGHEM Vzw Ouders van Verongelukte Kinderen “Ouders voelen zich op de plek van het ongeval vaak dichter bij hun kind dan op het kerkhof.”
Er liggen vaak bloemen. Soms staat er een kruis, of een foto. Van Evelien (27), de fietster die een maand geleden stierf aan de Plantin en Moretuslei. Of van Jamie (11), die 25 jaar geleden door een auto gegrepen werd. Bermmonumenten geven een stem aan wie sterft op onze wegen. Theoloog Hans Geybels en enkele ouders vertellen over het belang van deze moderne schrijnen.
Op weg naar het werk. Op weg naar huis. Op onze wegen ligt de dood soms op loer. “Langs wegen waar een onverwachte dood heeft toegeslagen, is het oprichten van een kruis of ander gedenkteken een manier om de dode te herdenken”, zegt theoloog Hans Geybels (KU Leuven), die onderzoek doet naar volksrituelen. “Daarom richten we bermmonumenten op voor verkeersdoden. Dat is een relatief nieuw ritueel, dat 30 jaar geleden opkwam.”
De oudste kruisen langs Vlaamse wegen dateren al uit de zestiende en zeventiende eeuw. “De problematiek van verkeersdoden had je toen nog niet, maar wel van moorden. Er werden toen zoenkruisen opgericht langs de weg, zo genoemd omdat ze verzoening moesten helpen teweegbrengen. De dader van de moord moest betalen voor de oprichting van het kruis, dat vaak in arduin werd uitgevoerd en waarop werd beschreven wat er gebeurd was.” Het eerste bermmonument ter nagedachtenis van een verkeersdode in België bevindt zich op de Antwerpsesteenweg in Rumst. Daar stierf in 1912 een jonge edelman, op weg naar vrienden om er de kerstdagen door te brengen. “Voor wie bemiddeld of bekend was, werden begin twintigste eeuw al de eerste bermmonumen- ten opgericht. Denk ook bijvoorbeeld aan de wegkapel in Küssnacht ter herinnering aan koningin Astrid, die daar in 1935 het leven liet bij een auto-ongeval.” Het oprichten van bermmonumenten voor onbekende verkeersdoden komt op in de jaren 90. “Met bloemen, beertjes, foto’s en brieven wordt op heel persoonlijke manier wie sterft langs de weg herdacht, op de plek waar het gebeurd is”, aldus Geybels.
Speciaal verkeersbord
Niet alleen de bermmonumenten worden een nationaal fenomeen, ook verkeersveiligheid krijgt dankzij politici als Stevaert in die periode een plek op de politieke agenda. Flitspalen, zone 30 rond scholen… “In de loop van de jaren 90 krijgen de bermmonumenten ook een officiële variant: het SAVE-bord, een initiatief van de vzw Ouders van Verongelukte Kinderen (OVK)”, zegt Geybels. Een SAVE-bord is even groot als het verkeersbord dat de bebouwde kom aangeeft, alleen staat er een geel-grijs Sint-Andrieskruis op en de naam en leeftijd van het slachtoffer. “Het Sint-Andrieskruis vind je ook terug aan veel spoorwegovergangen, het wordt verondersteld het gevaar te bezweren”, zegt Koen Van Wonterghem (67), bestuurder van OVK. “Er staan momenteel 68 SAVEborden met Sint-Andrieskruis in de provincie Antwerpen.” Een SAVE-bord heeft een dubbel doel. “Het eerste is de ouders een waardig en duurzaam gedenkteken geven, want een gewoon bermmonument met foto’s, bloemen en beertjes ziet er na enkele weken, zeker als het regent, niet meer zo mooi uit”, aldus Van Wonterghem. “Het tweede doel is een waarschuwing aan andere weggebruikers: wees voorzichtig, hier is een dode gevallen. In geval van de SAVE-borden gaat het om jonge verkeersslachtoffers. Een van de voorwaarden om een SAVE-bord te plaatsen, is dat de dode jonger dan 26 is. Die leeftijdsbeperking is er gekomen op vraag van de overheid, omdat men vreesde dat de hoeveelheid te plaatsen borden anders te groot zou worden.” De borden worden alleen geplaatst op vraag van ouders of familieleden. “Er zijn ouders voor wie de plek van het ongeval een grote gevoelswaarde heeft, als laatste plek waar hun kind geleefd heeft”, zegt Van Wonterghem. “Ze voelen zich daar vaak dichter bij hun kind dan op het kerkhof. Andere ouders vinden vooral de publieke erkenning en boodschap naar andere weggebruikers toe het belangrijkst: dit had niet mogen gebeuren en mag hier niet opnieuw gebeuren. Er zijn ook ouders die op de plek van het ongeval geen gedenkteken wensen en de plek ook niet opzoeken. Of ze zelfs vermijden, omdat het een plek is die hen zo veel verdriet heeft gebracht.”