Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Niemand is veilig voor de grote boze wereld
Tommy Wieringa overtreft zichzelf met terugkeer naar het veen van zijn jeugd
Dat ze zich maar zorgen maken op het platteland: geen hol van Pluto is nog veilig voor de invasie van de grote boze wereld die lokale levens en gebruiken als kruimels van de tafel veegt. Dat leren we uit de indrukwekkende nieuwe roman van Tommy Wieringa, De Heilige Rita.
Was Tommy Wieringa (50) een Vlaming geweest, dan had hij zijn roman wellicht in de Westhoek of ergens in het diepe Limburg gesitueerd. Maar Wieringa groeide op in Twente, de streek die in het oosten van Nederland tegen de Duitse grens aanschurkt. Een plek waar de Randstad traditioneel wat meewarig op neerkijkt, wegens niets te beleven en nog minder te halen. Behalve dan een frisse neus.
In dat veengebied waar stugge boeren, eenzaten en smokkelaars thuis zijn, vertelt Wieringa het verhaal van Paul Krüzen, een vijftiger die al jaren voor zijn vader zorgt, een man zonder vrouw maar mét een etterend been. Een wonde die maar niet dichtgroeien wil, een metafoor voor de schaduw die al decennialang boven het tweemansgezin hangt.
De ellende begon toen Paul nog een jongen was en pa Krüzen zijn vrouw op tragikomische wijze kwijtspeelde aan een Rus. Op een kwaaie augustusdag toen de DDR nog een land was, crashte in een veld van de Krüzens het sproeivliegtuigje waarin Anton Rubin vanuit zijn Sovjet-Unie de vlucht naar het Westen waagde. Zijn doel was Denemarken, maar bij gebrek aan degelijke instrumenten werd het een akker in Twente.
Gelukkig is er Aloïs Krüzen om de gewonde piloot uit zijn toestel te hijsen, iets wat hij achteraf bekeken beter niet had gedaan. De piloot blijkt een “paard
van Troje”, want nog mankend van zijn ongeluk gaat de kerel ervandoor met Krüzens vrouw.
Wereld in een dorp
Van dan af zijn vader en zoon tot elkaar veroordeeld, hoewel ze dat zelf niet zo zien. De Krüzens behoren nu eenmaal tot het soort stug volk dat van ‘doordoen en niet omzien’ een levenshouding maakt. En dus runt Paul toegewijd zijn curiosazaak van militaria terwijl hij vanuit zijn ooghoeken niet anders kan dan vaststellen dat de wereld verandert.
Meer zelfs, de wereld sijpelt zijn dorp binnen. De lang geleden binnengewaaide Rus blijkt de voorbode te zijn geweest van de komst van Poolse loodgieters, Bulgaarse ritselaars, Chinezen die de plaatselijke feestzaal verprutsen tot een restaurant en Thaise hoertjes die in Club Pascha hun diensten aanbieden. Niet dat Paul zich stoort aan de meisjes die zijn dochter hadden kunnen zijn. Hij brengt er menige avond “zonder duur of plicht door. Drinken, drinken, en de liefde die voor het oprapen leek. Je vergat dat er een rekening kwam.”
Uit de klei getrokken
Niet toevallig krijgen Paul en zijn al even vereenzaamde maat en kruidenier Hedwiges de halve wereld op hun dak in het slaperige Mariënveen. Ook in eerdere romans zoals Dit zijn de Namen en De Dood van Murat Idrissi was migratie een belangrijk thema voor Wieringa, de schrijver die de eerste acht jaar van zijn leven op de Antillen woonde.
Ook de titel van de roman is verre van toevallig gekozen. Er is natuurlijk prostituee Rita, die Paul regelmatig opzoekt in het bordeel, maar de Heilige Rita is ook de patrones der hopeloze gevallen. Veel toekomst lijkt er voor de personages in Wieringa’s roman niet weggelegd, wat de auteur onderstreept door in de aanloop van de roman niet bijster veel te laten gebeuren. Hij bouwt personages, omgeving en sfeer zorgvuldig op, om pas laat tot ‘actie’ over te gaan.
Van die aanpak kan je alleen maar genieten. Niet alleen omdat Wieringa zijn figuren boetseert met de klei waaruit ze getrokken zijn, maar vooral omdat hij ze met zijn heerlijke taal kleur geeft. De Heilige Rita is een feest vol ronkende zinnen en de meest droge en onverwachte omschrijvingen.
Pauls vader had meer kinderen gewild, zij het meer als voorzorgsmaatregel dan uit vaderliefde, “want we wonen aan een
drukke weg”. Of de goede raad die de autohandelaar krijgt bij wie net twee Audi’s zijn gestolen: “Waarom ga je niet naar Roemenië op vakantie, Theo”, had Alfons Oliemuller ’s avonds tegen Abbink gezegd. “Je auto is er al.”
Bloed, zweet en tranen
Wieringa vertelde dat deze roman hem “bloed, zweet en tranen kostte”, maar op geen enkel moment voel je die worsteling van vier jaar. De wijze waarop hij de tragiek van de ‘knuppels’ verzoent met een literaire buiteling in nat lentegras is schitterend. Tegelijk blijf je inhoudelijk niet met lege handen achter: migratie is een brandend thema en levens die hopeloos vastlopen en niet meer te redden vallen, zijn van alle tijden. Net zoals deze roman.
JO DE RUYCK
De Heilige Rita, Tommy Wieringa, De Bezige Bij, 286p