Gazet van Antwerpen Stad en Rand
‘Chez Annemie’ “Niemand is alleen maar slecht”
Nielse schrijft en bezoekt terdoodveroordeelden in Amerika
Ik zie het als mijn taak om naar het goede in iedereen op zoek te gaan”, zo verklaart Agnes Steenssens (65) haar levenswerk. De vrouw uit Niel schrijft al jaren brieven aan terdoodveroordeelden in de Verenigde Staten en bezoekt regelmatig gevangenen op ‘death row’ in Texas. “De executies verlopen zelden op een correcte manier.”
Texas heeft zijn bijnaam ‘the killing state’ niet gestolen. De doodstraf bestaat er al sinds 1819, toen dat nog gebeurde door ophanging. Later werd ook de elektrische stoel gebruikt. Na een tijdelijk verbod in de jaren 70 werd in 1982 de dodelijke injectie ingevoerd. Sindsdien staat de teller op 545 executies, ruim een derde van het nationale totaal. Bij de laatste honderd executies in Texas betrof het 97 mannen en drie vrouwen. In 2013 kwam Agnes Steenssens al aan het woord in de reportage Dead Man Walking, die Annemie Struyf maakte over Amerikaanse terdoodveroordeelden. In de beruchte Polunski Unit in Texas bezocht ze onder meer James (40) en Ramiro (58), stoere mannen die de doodstraf kregen maar hopen op gratie of een mirakel. Steenssens is dinsdag opnieuw te gast bij Struyf in het Eén-programma Chez Annemie. “Mensenrechten hebben me altijd mateloos gefascineerd”, zegt ze. “Toen Amnesty International in 1992 aandacht vroeg voor het lot van terdoodveroordeelden, vond ik dat ik in actie moest komen. Ik vind de doodstraf een van de meest onrechtvaardige straffen die er bestaan. Via brieven wil ik deze mensen een hart onder de riem steken.”
Wanneer kroop u voor het eerst in uw pen? Dat was na een oproep van een zwarte jongen die al tien jaar in de dodencel in Georgia zat. Hij zei: ‘Als er iemand is die het wat kan schelen of ik dood ga of niet, een liefhebbende ziel die ook mijn menselijkheid wil zien, schrijf me dan een kaartje.’ Toen heb ik toe- gehapt. Ondertussen beheerst deze onderneming mijn leven. Ik ben in Vlaanderen de contactpersoon voor de Stichting Inside-Outside. Wij brengen Amerikaanse terdoodveroordeelden en levenslang ge- straften in contact met burgers die met hen willen corresponderen.
Het bleef niet bij schrijven. U ging sommige terdoodveroordeelden ook bezoeken. De gevangenissen in de VS zijn niet te vergelijken met die van bij ons. Het zijn betonnen bunkers waar een beklijvende sfeer hangt. De veiligheidsmaatregelen zijn enorm. Op death row is lichamelijk contact onmogelijk. De gevangenen zitten achter glas en praten via een telefoon, zoals in de films. Je kan ze ook geen knuffel geven.
Waarom blijft u dit doen? Omdat ik hun ogen op de wereld ben. De gevangenen hebben geen tv, zitten vrijwel altijd in hun piepkleine cel en zien de wereld niet veranderen. Als ik brieven stuur, is dat vaak met een verhaal erbij en wat foto’s. Dan hoor ik vaak dat ik lang vergeten herinneringen weer oprakel.
U woonde ook ooit een executie bij. (knikt) Dat was in 2001. Het was de executie van David Lee Goff, een zwarte man die veroordeeld werd door een blanke jury. Zijn alibi werd nooit gecheckt. Hij heeft tot op het einde gezegd dat hij onschuldig was, en hij bleef geloven dat hij ooit de kans zou krijgen om zich correct te verdedigen. Maar dat is niet gebeurd. Ach, het Amerikaanse rechtssysteem rammelt aan alle kanten. Het is zeer racistisch. Uiteraard worden rijke blanke mensen ook veroordeeld, maar je zal ze niet gemakkelijk tegenkomen op death row. Rijke mensen hebben goede advocaten. De arme AfroAmerikanen moeten het stellen met pro deo-advocaten die niks voor hen doen.
Bij een executie krijgt de veroordeelde drie spuitjes. Het eerste neemt het bewustzijn weg, het tweede verlamt de spieren, het laatste breekt het hart. Verloopt dat correct? Absoluut niet altijd. De omstandigheden zijn soms zeer mensonwaardig. Het is een complete misvatting dat het lijkt alsof de veroordeelde in een eeuwigdurende slaap valt. Ik zal niet in detail treden, maar die executies verlopen zelden op een correcte manier, zodat de terdoodveroordeelden vaak gruwelijk fysiek en psychisch lijden.
Alle gevangenen op death row weten wat hen te wachten staat, maar soms zitten ze nog jaren vast. Wanneer kennen ze hun executiedatum? Ze krijgen die drie maanden op voorhand. Dat is bijzonder surrealistisch. Ze tellen letterlijk de dagen naar hun dood af. Vooral die laatste nacht is onwezenlijk. In Texas heeft de executie altijd plaats op één bepaald moment van de dag. Ze weten dus exact hoeveel minuten hen nog rest.
Hoe gaan de gevangenen om met hun lot? Dat verschilt erg van mens tot mens. Sommigen aanvaarden het, anderen niet. ‘Dit is het leven dat ik zal moeten leiden, ik probeer dat zo goed mogelijk te doen’, zegt James bijvoorbeeld. Hij wacht al 25 jaar op de laatste dag. Hij zegt: ‘Elke dag extra is een geschenk, daar ben ik dankbaar voor.’
Met hoeveel gevangenen hebt u contact? De voorbije jaren waren er dat ruim twintig. Nu zie ik vijf gevangenen in Texas. Ik reis drie keer per jaar naar de Verenigde Staten – tijdens de afgelopen kerstvakantie nog – en probeer dan alle bezoeken te combineren. Elke gevangene is even open. Vaak ben ik een surrogaatmoeder of -zus tegen wie ze hun hart kunnen luchten, want familie komt maar zelden op bezoek.
De kans is hoedanook groot dat wie de doodstraf gekregen heeft ook zware misdaden heeft begaan. Kijk, ik besef dat mensen het soms onbegrijpelijk vinden wat ik doe. Maar ik zie het als mijn taak om naar het goede in iedereen op zoek te gaan. Ik heb al veel gevangenen bezocht, maar nog nooit iemand ontmoet die alleen maar slecht is. Zo bezoek ik een man die z’n drie kinderen vermoord heeft. Hij heeft een psychische stoornis en pleegde de moorden tijdens een psychose. Is zijn grootste straf niet dat hij beseft wat hij heeft aangericht? Hij hield van zijn kinderen en wou dat dit nooit gebeurd was. Maar zodra iemand op death row belandt, wordt hij niet langer als een mens beschouwd. Zolang dat zo blijft, blijf ik me inzetten voor de afschaffing van de doodstraf. TOM VETS
AGNES STEENSSENS Activiste ‘‘Zodra iemand op death row belandt, wordt hij niet langer als een mens beschouwd. Zolang dat zo blijft, blijf ik me inzetten voor de afschaffing van de doodstraf.’’