Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Het leven van elke dag, maar dan anders
In Kazerne Dossin in Mechelen opent maandag Buren 2018, een unieke fototentoonstelling waarbij de chassidische joden uit Antwerpen centraal staan. Het is het resultaat van een samenwerking tussen fotograaf Dan Zollmann en auteur Margot Vanderstraeten.
Buren 2018 is een titel met verschillende
b lagen. Hij verwijst naar de chassidische joden die voor de Antwerpenaren buren zijn in zowel de postcode als het jaar 2018. Ze vormen daar een leefwereld die Zollmann prachtig portretteerde in het boek Shtetl. Zijn foto’s gaan tijdens de tentoonstelling hand in hand met fragmenten uit Mazzel tov. In deze nonfictieroman, waarvan al meer dan 35.000 exemplaren werden verkocht, beschrijft Margot Vanderstraeten hoe ze als werkstudente een joods-orthodoxe familie leerde kennen. De coverfoto is van Dan Zollmann.
En dat leidt nu tot Buren 2018. “Dan Zollmann is een fotograaf met een bijzonder oog voor detail. Een eigenschap die wel vaker mensen - zoals hij - met een autismespectrumstoornis typeert”, meldt Margot Vanderstraeten.
Wie al kennismaakte met zijn werk, onthield zeker de foto van chassidische joden op de Sinksenfoor. Of die van de man met meer aandacht voor zijn smartphone dan voor zijn kinderen. Kortom, foto’ s waarbij u en ik hadden kunnen poseren. Is dat de kracht van Buren 2018? “Natuurlijk zijn deze mensen zoals wij”, zegt Margot Vanderstraeten. “Mazzel tov gaat in wezen over vriendschap, over de religieuze grenzen heen. Het is een boek over menselijke connecties.”
“Bij de foto’s van Dan is het ook zo. Je ziet een menselijke documentaire, het leven van elke dag. En die herkenning werkt, en soms ook op de lachspieren. Op de tentoonstelling is bijvoorbeeld een heel grappige foto te zien van een chassidische jood die omkijkt naar een nietjoodse vrouw met lange benen. Gelovige joden kijken zelden, en al zeker niet heel nadrukkelijk naar vrouwen in de straat. Dat doet hij ook niet. Hij draait zich weg omdat hij aan de lens van Dan wilde ontsnappen. En dat geeft een uniek en hilarisch beeld.”
“Dan Zollmann kan dit maken omdat hij is wie hij is. De chassidische man wilde niet op de foto en zo is het vaak. Maar men vergeeft Dan veel. Hij kan wel bij deze mensen binnenkomen. Er is niemand die hem van een tweede agenda verdenkt. Toen ik een cover voor Mazzel tov zocht, kwam ik altijd bij foto’s van hem terecht. Het is dat subtiele oog voor menselijkheid dat in al zijn beelden zit.”
Niet in Antwerpen?
Intussen hebben Zollmann en Vanderstraeten elkaar goed leren kennen. Misschien even muggenziften. Waarom is
Buren 2018 niet in Antwerpen te zien? “In haast alle Antwerpse musea worden de exposities meestal drie jaar op voorhand vastgelegd. Kazerne Dossin bood de kans voor een tijdelijke tentoonstelling die kort op het actuele kon inspelen.”
“Ik vond het sowieso hoog tijd voor een expositie rond Dans werk. Aanvankelijk was het niet te bedoeling om de expositie te verbinden aan Mazzel tov. Maar ik wist toen niet dat mijn boek zo’n succes zou worden. En geduld is niet mijn grootste eigenschap. Die tentoonstelling moest daarom nu, vond ik. En daarna kunnen we nog altijd naar Antwerpen komen.”
Buren 2018 toont uiteraard niet alleen humoristische foto’s. “De chassidische joden leven in een gesloten gemeenschap waarin religie alles bepaalt en vormgeeft”, gaat Vanderstraeten verder. “Ze sluiten de buitenwereld bewust van zich af. Ons moderne leven is geen deel van hun leven. Het is van essentieel belang om te weten dat deze gemeenschap in Antwerpen weliswaar de meest zichtbare is, maar tegelijkertijd ook de kleinste gemeenschap van religieuze joden in 2018. Er is niet één jodendom, er zijn evenveel jodendommen als er mensen zijn. Die diversiteit benadrukken is ook een deel van de expositie en van mijn boek.” Voor wie een impressie wil: op Buren
2018 passeert er een foto van twee chassidische mannen die elkaar tegenkomen op de fiets. De tekst die daarbij hoort, gaat zo: ‘kent u de mop van een jood, een Fransman en een Engelsman die samen aanspoelen op een eiland?’
Boekenwinkel
Tijdens ons gesprek houdt Dan Zollmann het vooral bij het tonen van zijn foto’s. Een foto van een oude jood in de boekenwinkel van Seletzky valt op. Die winkel is in de Kievitbuurt verdwenen.
Plots geeft de fotograaf wat duiding. “Waarom die winkel moest verdwijnen? Dat weet alleen God. Er zijn wel drie mogelijkheden. Eén: er kwam een nieuw plein. Twee: het huis was in een slechte staat. Drie: dat moet je aan Bart De Wever vragen”, lacht hij.
Margot ziet er de humor wel van in, maar blijft even ernstig. “Bart De Wever heeft wel getweet dat iedereen Mazzel
tov zou moeten lezen. De joodse gemeenschap wordt door links en rechts omarmd. Dat is raar, en dat is uitzonderlijk, maar het is ook veelzeggend. Men weet weinig over hen. Daarom is het natuurlijk een wereld die zo fascineert. Daar gaat het in Buren 2018 ook een beetje om. Over naast en bij elkaar leven. Elkaar kennen en niet kennen. Als je ziet wat de Hoffy’s doen in hun restaurant. Ze zijn chassidisch, zoeken contact met de buitenwereld en blijven toch zichzelf met alle tradities die erbij horen. Dat is voor mij zo belangrijk in deze gepolariseerde wereld waarin het te vaak wij tegen zij is en zij tegen wij.”
“Onbekend maakt onbemind en dat is niet zo goed. Begrip komt een betere samenleving ten goede. Ik krijg vele reacties op Mazzel tov. Vaak komt het terug dat mensen op een grappige manier opgelucht zijn om te zien dat religieuze joodse mensen toch ook net als wij zijn. Zo is er één beeld dat ik nooit zal vergeten. Een groep chassidische joden die op het binnenplein van de Permeke-bibliotheek met z’n allen een glas Duvel dronken. Want Duvel is koosjer. Prachtig, toch?”
Buren 2018 loopt van 19 februari tot 31 augustus. Kazerne Dossin was in de Tweede Wereldoorlog een verzamelkamp voor Belgische Joden en schetst nu de geschiedenis van de Jodenvervolging. Er worden meer dan vijftig foto’s van Dan Zollmann tentoongesteld.