Oordelen over iemands leven mag tijd kosten

Procedure voor assisenhof toont respect voor dader en slachtoffers

B

ijna drie weken heeft een assisenjury zich gebogen over de gruwelijke feiten die Renaud Hardy op zijn geweten heeft. Nadat het Grondwettelijk Hof de hervorming van het assisenhof had teruggefloten, zullen er binnenkort weer meer zaken doorverwezen worden naar het assisenhof. Is dat erg? Nee, want een jury neemt haar taak bijzonder serieus. Ook in de zaak Hardy. Een persoonlijke balans van drie bewogen weken.

b

Hoe is dat daar met die Renaud Hardy? Heb je er geen nachtmerries over? Gaan die beelden ooit nog van je netvlies? De juryleden die Hardy deze week veroordeeld hebben tot levenslang, zullen dit weekend veel vragen krijgen. Hoezeer ze er misschien ook tegenop keken toen ze werden uitgeloot, toen ze daar eenmaal zaten werden ze gegrepen door de zaak en raakten ze gefascineerd door het gedrag van de psychopaat die alles naar zijn hand probeerde te zetten. De hartjes die hij op zijn hand had getekend en ostentatief naar voren hield, zijn ongepaste opmerkingen, het gesticuleren. Meestal zit een beschuldigde rustig in die beklaagdenbank van een assisenzaal, zo’n beetje de laatste plek waar je wil belanden. Veel daders doen wanhopige pogingen om tegen de natuurwetten in dwars door de vloer te zakken. Hardy deed het tegenovergestelde, die verzon iedere dag wel iets om de aandacht te trekken. Zijn laatste woord ging zo veel over hem zelf, dat de kleindochter van een van de slachtoffers kwaad de zaal uit stormde en de deur hard dichtsloeg. Qua statement kon het tellen. Dé vraag van het proces was of Hardy toerekeningsvatbaar was. Hij deed er in ieder geval alles aan om te laten uitschijnen dat dat niet zo was. Op donderdag is het markt in Tongeren, en de markt- kramers vroegen in café Het Ge- recht of iemand die zulke vreselijke dingen doet niet sowieso heel ziek moet zijn in zijn hoofd. Inderdaad. Maar omdat Hardy de moorden, de moordpogingen en de verkrachtingen met foltering zo bewust plande en controleerde, had hij wel degelijk controle over zijn daden, oordeelde de jury. Als Hardy in Nederland of Duitsland berecht was, was hij misschien deels ontoerekeningsvatbaar verklaard. Christian Denoyelle van de Hoge Raad voor de Justitie pleitte er deze week nog eens voor om de gradaties van toerekeningsvatbaarheid, waar al lang over gesproken wordt, ook snel in België in te voeren, en hij heeft gelijk. Momenteel moet een jury of een beroepsrechter steeds een radicale keuze maken met enorme consequenties, terwijl het in de praktijk vaak niet zo zwart-wit is.

Chris van der Linden

De meest ophefmakende getuige van het proces was neuroloog Chris van der Linden, die ervan overtuigd is dat Hardy door de combinatie van zijn persoonlijkheid, zijn aanleg voor depressie en de medicatie tegen Parkinson een lustmoordenaar is geworden. Heel uitzonderlijk, hij gaf het toe, maar hij had ook al een patiënt gezien met een gelijkaardig profiel als Hardy die door de medicatie een pedofiel geworden was. Je zult het maar meemaken. Dat bijwerkingen van medicatie ingrijpende gevolgen kunnen hebben, weten we al langer. Google maar eens het antidepressivum ‘seroxat’ en ‘moord’ en je komt op heel wat zaken waarbij een verband wordt gelegd tussen het medicijn en de gruwelijkste moorden. De jury volgde de redenering van Van der Linden niet en had daar goede redenen voor. Maar het was wel een beetje flauw dat andere advocaten de neuroloog niet snel genoeg belachelijk konden maken. Nee, dokter Van der Linden viseerde niet alle Parkinsonpatiënten, dat had hij nog zo benadrukt. En nee, een arts met zijn reputatie laat zich echt niet zomaar omkopen door een sadistische psychopaat en moordenaar. Je kunt zeggen dat hij hier te vergaande conclusies trok, maar dat kan ook beleefd en respectvol. Niemand kan ontkennen dat Hardy alle kansen heeft gekregen om zich te verdedigen zoals hij wil. Veel meer nog dan bij een correctionele zaak worden alle kanten van de zaak uitgebreid belicht. Dat is niet alleen een voordeel voor de dader, maar ook voor de slachtoffers en nabestaanden, die tijdens zo’n proces naar elkaar toe groeien, samen hun verdriet kunnen delen en daar meestal sterker uitkomen. In het beste geval beseft een dader door die confrontatie met de nabestaanden pas echt wat hij heeft aangericht. Hardy was daar nog niet aan toe, stelde de voorzitter vast, en niemand zal hem tegenspreken. Maar soms is dat anders.

In een wereld waarin alles altijd maar efficiënter en goedkoper moet, is het een luxe als er tijd wordt genomen om genuanceerd te oordelen over zware zaken als moord en doodslag, door mensen die nooit op automatische piloot zullen handelen. Het is daarom dat het assisenhof zo waardevol is en dat het niet zomaar als duur en inefficiënt mag worden afgedaan. Kan het efficiënter? Wellicht wel, maar dat is geen reden om alles overboord te gooien. De zaak Hardy heeft opnieuw aangetoond dat het belangrijk is om alle aspecten van gruwelijke daden zorgvuldig te bekijken voor iemand jarenlang of levenslang achter de tralies verdwijnt, uit respect voor de dader en de slachtoffers. Toen de jury had beslist dat Hardy toerekeningsvatbaar was en iedereen al voelde aankomen dat hij levenslang zou krijgen, zei Veerle Eykermans in de gang tegen mij: “Ik hoop toch dat er een vorm van hulp komt voor die man.” Moet je voorstellen: iemand die halfdood is geslagen door een seksueel sadistische psychopaat, die zelf zware trauma’s opliep, die gezien heeft wat voor vreselijke folteringen hij uitvoerde bij twee andere vrouwen, kan nog zeggen dat die man eigenlijk hulp nodig heeft. Daar kun je alleen maar stil van worden.

In een wereld waarin alles altijd maar efficiënter en goedkoper moet, is het een luxe als er tijd wordt genomen om genuanceerd te oordelen over zware zaken als moord en doodslag, door mensen die nooit op automatische piloot zullen handelen.