Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Waarom Moskou voor gif kiest
De Russische president Poetin toont de macht van zijn geheime dienst én grijpt terug naar een oude traditie door tegenstanders te vergiftigen.
Vladimir Poetin is een meester van de provocatie. Dat bewees hij deze week opnieuw. Twee dagen nadat in het Engelse Salisbury de overgelopen Russische dubbelspion Sergei Skripal en zijn dochter vergiftigd werden met een zeldzaam zenuwgas, liet Poetin optekenen dat “vijanden van Rusland die ons proberen te vergiftigen, uiteindelijk zelf vergiftigd worden”.
Hij gebruikte daarbij de term ‘vergiftigen’ in de figuurlijke betekenis. Poetin sprak over de sancties die het Westen heeft ingesteld tegen Rusland na de annexatie van de Krim. Volgens hem zijn die “hoogst onrechtvaardig”, maar zullen ze op termijn als een boemerang terugkeren.
Dat Poetin het woord ‘gif’ gebruikte, was natuurlijk niet toevallig. Hoewel er nog altijd geen hard bewijs is dat de aanval op Skripal het werk is van de Russische geheime dienst, wijst alles in de richting van Moskou. Sinds Poetin de lakens uitdeelt, is de lijst met vergiftigde tegenstanders lang geworden, maar Moskou ontkent telkens er iets van af te weten. Op de Russische staatstelevisie deed de nieuwspresentator er een cynisch schepje bovenop. Kirill Kleimenov waarschuwde verraders niet naar Groot-Brittannië te verhuizen. “Misschien komt het door het klimaat, maar daar zijn de jongste jaren vreemde dingen gebeurd, met een slechte afloop.” Maar dan blijft de vraag: waarom doen de Russen zoveel moeite om speciale soorten gif te gebruiken? Een tegenstander gewoon neerschieten is makkelijker en anoniemer. Of vindt Poetin dat soort afrekening beneden de stand van zijn land?
Door tegenstanders te vergiftigen, geeft hij het signaal dat zijn geheime diensten tot erg gesofisticeerde moorden in staat zijn. Dat past in de obsessie van de president om Rusland opnieuw een prominente plaats op het wereldtoneel te geven. Dat doet hij met zijn kernwapenprogramma, maar ook met de ontwikkeling van nieuwe soorten gif. Wie in de straten van Groot-Brittannië gifgas kan gebruiken, toont zijn kracht. Bovendien grijpt de nationalist Poetin – gevormd door de geheime diensten – terug naar een eeuwenoude Russische traditie. Al in de vijftiende eeuw stierf de groothertog van Moskou nadat arsenicum in zijn kip was gedraaid. In 1610 werd een Russische prins die volgens de tsaar te ambitieus was, vergiftigd door zijn vrouw. Maar het was Vladimir Lenin, de stichter van de moderne Sovjet-Unie, die het gif een prominente plaats gaf in het wapenarsenaal van de geheime dienst. De aanleiding daarvoor was erg persoonlijk. In 1918, een jaar na de revolutie, werd Lenin neergeschoten. De drie kogels die hem raakten, bleken gedoopt in het gif curare. De schutter, Fanny Kaplan, had de mosterd gehaald bij de Amerikaanse indianen. Die maakten met curare, een plantenextract, hun pijlen dodelijker. Lenin overleefde de aanslag en had meteen een idee: zijn geheime dienst moest zich toeleggen op de ontwikkeling van giffen. Daarvoor werd een aparte cel – de Kamera – opgericht met een eigen geheim laboratorium. Lenins opvolger, Jozef Stalin, perfectioneerde de dienst. Boris Volodarski, een voormalig Russisch spion, bracht in een gelijknamig boek de ‘KGB-giffabriek’ nauwkeurig in kaart. Hij vergeleek de methoden met de ergste Gestapo-praktijken. “Nieuwe gifsoorten werden uitgetest op gevangenen en terdood- veroordeelden.” Zo ver drijft Poetin het niet meer, maar nog altijd worden nieuwe soorten gif ontwikkeld. En elk moord wordt geregisseerd. “Zodra het doelwit vaststaat, treedt een plan in werking. Het Kremlin geeft de opdracht aan het hoofd van de geheime dienst en vandaar gaat het naar de Kamera. Een specialist
kiest op basis van het gewicht van het slachtoffer, diens eetgewoonten en andere gegevens het gif en een precieze dosis.” Maar soms gaat het fout. De voormalige Oekraïense president Viktor Joesjtsjenko, die zijn land aansluiting wilde laten vinden bij het Westen, overleefde een dioxinevergiftiging. Ook een poging om de bekende journaliste Anna Politkovskaja te vergiftigen mislukte. Twee jaar later werd ze doodgeschoten. Bij de voormalige geheim agent Alexander Litvinenko lukte het wel. Hij stierf in 2006 na een vergiftiging met polonium 210. Sergei Skripal en zijn dochter vechten nog voor hun leven.