Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Zo klonk het bij de familie Duarte, de muzikale buren van Rubens
Timothy De Paepe en Thomas Baeté reconstrueren wereldvermaard Antwerps huisconcert van 1640
In 1640 werd in het paleis van de familie Duarte op de Meir een concert gegeven waarover de elite uit binnen- en buitenland niet uitgepraat raakte. Timothy De Paepe van het Vleeshuis bestudeerde de wonderlijke geschiedenis van de familie Duarte en gambaspeler Thomas Baeté nam een cd op met muziek die toen wellicht te horen was bij de buren van Rubens.
Met Rubens, Van Dyck en Jordaens stond Antwerpen in de zeventiende eeuw aan de wereldtop van de schilderkunst. Dat de Scheldestad ook qua muziek een reputatie had, is veel minder bekend. Niet de componisten verzamelden roem, maar de drukkers van partituren en instrumentenbouwers.
Het huis van de familie Duarte op de Meir vormde het stralende middelpunt van die muziekcultuur. Niet alleen de Antwerpse prominenten kwamen er luisteren naar de huisconcerten, maar ook beroemde buitenlanders. Zelfs koningin Christina van Zweden zou er op bezoek geweest zijn.
“Wie in 1640 zeker zwaar onder de indruk kwam, was de Nederlandse schrijfster Anna Roemers Visscher die een gedicht over het concert schreef”, zegt Timothy De Paepe, conservator bij het Vleeshuis, dat het muziekerfgoed in Antwerpen bewaart en tentoonstelt. Recentelijk dook een brief op van Gaspar Duarte aan de bekende Nederlandse dichter en diplomaat Constantijn Huygens, waarin hij extra uitleg geeft over het bewuste concert. Hij beschrijft hoe drie van zijn dochters het spinet, de luit en de viola bastarda bespeelden en hijzelf de viool. Allen zongen ze ook.
“Dat was voor ons het startschot om ons in de familie Duarte te verdiepen”, zegt De Paepe. Wat aan het licht kwam, was een wonderlijke familiegeschiedenis en al even wonderlijke muziek.
Portugese Joden
Gaspar Duarte (1584-1653) was de zoon van een Joodse migrant uit Portugal die een bloeiende juwelenhandel opzette vanuit Antwerpen. Het Engelse en Nederinstrumentenbouwers. landse Hof behoorden tot zijn klanten. Zijn zoon Diego trad in zijn voetsporen en bracht een fenomenale kunstcollectie bijeen met vele schilderijen van Rubens en Van Dyck, maar ook Titiaan en Vermeer. Of Rubens of burgemeester Rockox bij Duarte over de vloer kwamen, is niet geweten, maar het ligt voor de hand. De elite deelde vele interesses en woonde bij elkaar in de buurt.
Niet schilderkunst maar muziek was de grootste passie van de familie Duarte. In hun huis op de Meir, afgebroken voor de Stadsfeestzaal, beschikten ze over vijf klavecimbels en virginalen, gebouwd door de bevriende familie Ruckers-Couchet, de top van de Daarnaast bespeelden dochters en zonen ook viool, gamba, luit en theorbe. De veertiendaagse huisorkesten kenden grote uitstraling. Om een goed idee te krijgen van de kwaliteit, vroeg Timothy De Paepe aan gambaspeler Thomas Baeté en diens ensemble Transports Publics of hij de sfeer van het concert van 1640 kon reconstrueren op cd.
Leonora Duarte
De rode draad van de cd vormden de sinfonia van dochter Leonora Duarte. Wellicht componeerden andere kinderen ook, maar van hen werd niets bewaard. “Leonara moet zeker meer geschreven hebben dan de zeven sinfonia die bewaard bleven in een handschrift in Oxford, een stad waar de familie handel dreef. Haar vijfstemmige stukken zijn goed gemaakt. Ze zijn Engels van karakter, maar wij spelen ze met verschillende instrumenten zodat ze Italiaanser klinken. De familie Duarte was zeker vertrouwd met verschillende muziekstijlen”, gelooft Thomas Baeté.
Voor de rest van het concert baseerde hij zich op componisten en partituren die toen in Antwerpen aanwezig waren. Zo koos hij werk van John Bull, een gevluchte Engelsman die organist van de kathedraal was, Guielmus Messaus, zangmeester aan de Sint-Walburgiskerk, alleskunner Constantijn Huygens, de Italiaans-Joodse componist Salomone Rossi en Frescobaldi, van wie geweten is dat hij Antwerpen bezocht.
Het laatste stuk koppelt de basismelodie van een sinfonia van Leonora Duarte aan een Sefardische tekst. “Het is een pure hypothese”, geeft Baeté toe. “De familie Duarte was voor de buitenwereld bekeerd katholiek, maar ze behielden zeker hun Sefardische cultuur. Muziek zagen ze als een universele taal om grenzen te overschrijden. ”
Timothy De Paepe en Thomas Baeté hopen het verhaal van de familie Duarte en vooral Leonora – een Joods Antwerpse vrouw in een katholieke mannenwereld – in de toekomst op buitenlandse concerten te kunnen vertellen.
Thomas Baeté
Gambaspeler
‘‘De familie Duarte was bekeerd katholiek maar bewaarde haar Joodse cultuur.’’