Gazet van Antwerpen Stad en Rand
“De tijd vooruit zetten is niet erg, terugdraaien daarentegen!”
Walter zet dit weekend de grote wijzer van ‘het derde kind’ van zijn vader een uur later
Niet vergeten: in de nacht van zaterdag op zondag mogen we een uur minder lang slapen, want het wordt weer zomertijd. Normaal gebeurt dat ’s nachts om twee uur, maar Walter Smolders draait zondagmorgen om 9 uur de hoofdklok van de Smoldersklok in Kapellen een uur vooruit.
Hij noemt het de moederklok, omdat ze de andere 51 bakelieten wijzerplaten aanstuurt, maar eigenlijk is het voor Walter een vaderklok, want de Smoldersklok is het levenswerk van zijn pa Willem. Je bent nooit sant in eigen land. Terwijl collega Louis Zimmer vorige eeuw bij leven de erkenning kreeg die hij verdiende en personaliteiten zoals koning Boudewijn de Zimmertoren in Lier bezochten, stond in het atelier van horlogemaker Willem Smolders (1923-2006) in Putte-Kapellen de astronomische Smoldersklok decennialang gedemonteerd.
“Ze is 3,5 meter hoog en onze living was niet hoog genoeg om ze in volle glorie op te bouwen”, vertelt zoon Walter Smolders, die een voornaam met een ‘W’ kreeg omdat hij voorbestemd was de klokkenwinkel van zijn vader over te nemen. “Ze was verdeeld over houten kisten. In totaal zitten er 30.000 onderdelen in die vader allemaal eigenhandig op zijn werkbank maakte, en acht kilometer elektrische bedrading. De klok weegt anderhalve ton. Ik ben geboren in 1953, en ik heb ze pas in 1997 voor de allereerste keer helemaal opgesteld zien staan.”
In 1995 had Willem zijn astronomische klok aan de gemeente Kapellen geschonken. Eerst stond ze in het voormalige gemeentehuis, maar door het zwaar transport op de baan was ze half uit elkaar getrild. Na restauratie kreeg de klok op 10 maart 2012 eerherstel in een geacclimatiseerde ruimte in het Erfgoedcentrum Hoeve Van Paesschen in de Essenhoutstraat, waar ze bezocht kan worden.
Walter is de enige zoon van Willem. Hij heeft wel nog een zus. Beiden zijn blij dat het levenswerk van hun vader nu ten volle tot zijn recht komt.
Net als Louis Zimmer was Willem Smolders uit Putte-Kapellen een genie. De jonge Willem raakte gefascineerd door het heelal en sterrenkunde. Hij studeerde in 1939 met 276 punten op 300 met grootste onderscheiding af als uurwerkmaker-juwelier in de Antwerpse Londenstraat.
Hersenbloeding
Walter verzeilde zelf in het bankwezen, en toch weet ook hij enorm veel van klokken en astronomie. “Mijn vader kreeg in 1975 een hersenbloeding, waardoor zijn fijne motoriek aan zijn linkerhand verstoord geraakte. Hij had vroeger gouden handen, maar na die hersenbloeding gaf hij mij aanwijzingen wat er moest gebeuren. Voor het technisch onderhoud is er een uurwerkmaker, maar zaken zoals de zomer- en wintertijd aanpassen doe ik zelf.”
Walter zal zondag niet uit luiheid pas om 9u ’s morgens in het erfgoedcentrum staan, “maar het is ook een kwestie van veiligheid en continuïteit dat ik dat altijd op hetzelfde tijdstip doe, en daar niet ’s nachts aan ga draaien. Wintertijd is een veel lastigere onderneming, want dan moet ik de hoofdklok een uur stilleggen en nadien een aantal aanpassingen doen. Een wijzer terugdraaien mag absoluut niet. De grote wijzer een uur vooruit draaien kan geen kwaad.”
Willem Smolders had in zijn ontwerp een aanduiding voor wintertijd en zomertijd voorzien. Hoe dat mogelijk is, vermits het zomeruur toch pas in de jaren zeventig werd ingevoerd als antwoord op de oliecrisis om energie te besparen? Was hij toen hij in de jaren veertig aan zijn astronomisch uurwerk begon te werken dan een visionair? “Zomeren wintertijd is eigenlijk véél ouder dan dat”, zegt Walter. “Tijdens de twee bezettingen door de Duitsers, werd hier telkens de Berlijnse tijd ingevoerd. Vader heeft dat allemaal ingecalculeerd in zijn berekeningen en tekeningen. Zonder ‘zakjapanner’ maakte hij berekeningen tot acht cijfers na de komma. Wij zitten in de eerste uurgordel na de nulmeridiaan. Berlijn zit in de Midden-Europese gordel. Er is altijd gefoefeld geweest met de tijd.”
De Smoldersklok werkt volledig elektromechanisch analoog. De meeste rondleidingen starten op het halfuur, zodat bezoekers op het uur altijd ‘de show’ kunnen meemaken. Eerst slaat de Smoldersklok de uren met een authentieke Westminster ‘bim-bam’, daarna begint een carrousel van kopersneden die de negen Belgische provinciën voorstellen te draaien. Brabant was nog niet gesplitst. Ouderwetse kwikcontacten zetten alles in beweging. Een speeldoos zorgt voor muziek. Omdat de klankkast met pitchpine-hout nog verfijnd gaat worden, klinkt het een beetje als een volière.
“Deze klok was vaders derde kind”, zegt Walter. Walter rijdt zelf als uit de hand gelopen hobby met echte oude stoomtreinen in Mariembourg. “Ik mag dan al geen uurwerkmaker geworden zijn, maar ook de spoorwegen hebben een cruciale rol gespeeld in de normalisatie van de tijd. Vroeger had ieder dorp zijn eigen tijd. Maar in de negentiende eeuw zijn de spoorwegen wereldwijd de motor geweest voor het afstemmen van de tijdsmeting op elkaar. Je zal anders maar ergens op een perron staan te wachten.”