Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Vooral getrouwd met het activisme
Vrouwelijk gezicht van strijd tegen apartheid, bezwijkt aan gevolgen van nierinfectie
Ze droeg de naam van haar exman Nelson Mandela tot op het eind. Maar haar beste huwelijk, vond ze zelf, was er eentje met het ANC en de politiek. Terwijl ook dat soms op een brokkenparcours leek. Winnie Mandela overleed gisteren op 81-jarige leeftijd.
Iconisch is het beeld van Winnie die naast Nelson Mandela weg wandelt van de gevangenis waar hij 27 jaar opgesloten had gezeten. Hand in hand, haar andere hand gebald in de hoogte. Tegen onrechtvaardigheid, tegen apartheid, en vooral vóór black power in Zuid-Afrika. We schrijven 1990, en ook Nomzamo Winnifred Mandela wist wat een cel was. Twintig jaar eerder had ze er zelf anderhalf jaar in gezeten, voor samenzwering tegen het apartheidsregime.
Die ‘long walk to freedom’, weg van de cel, was het beeld van Winnie als achttien jaar jongere vrouw naast Nelson, vóór hun breuk in 1992. Een vrouw die gedurende zijn gevangenisjaren hun twee dochters opvoedde en wegliep met het aanzien van steeds meer zwarte landgenoten. Als Zuid-Afrika’s eigenste iron lady maakte ze haar eerste voornaam waar: ‘Nomzamo’ betekent zoveel als ‘zij die blijft streven’. Naar anti-apartheid, nietsontziend.
Stompie Seipei
Als Winnie in 1991 veroordeeld wordt voor haar vermeende aandeel in de dood van een 14-jarige ‘verrader’ onder de zwarte bevolking, betekent dat het begin van het einde van haar relatie met Nelson. Stompie Seipei wordt neergestoken teruggevonden, Winnie wordt mee verantwoordelijk gehouden voor het moordcommando. Berichten over ontrouw en corruptie vertroebelen helemaal het beeld van mevrouw Mandela. In 1995 zet Nelson z’n ex-partner ook uit zijn regering.
Als Winnie Madikizela-Mandela blijft ze racen op de baan van het activisme; en uit de bocht gaan. Ze bouwt een reputatie op als ruziemaakster en clasht ook met elke president van Zuid-Afrika na Nelson. Wanneer ze op een bijeenkomst van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) president Mbeki een kus wil geven, houdt die haar bruusk af nadat ze een uur te laat was gekomen. Het publiek ziet hoe Winnie’s hoed sneuvelt, samen met weer wat onaantastbaarheid. Een zegen voor de politieke tegenstanders, die er baat bij hebben haar te demoniseren.
En toch zou Winnie haar relatie met het ANC als “het beste huwelijk dat ik ooit had” omschrijven. Geen pluim voor de enige echtgenoot van vlees en bloed die ze ooit had. Die ze ook tijdens een interview in 2010 te kijk zette. “Hij vloog in de gevangenis als een vurig revolutionair. Maar kijk hoe hij eruit kwam. Mandela heeft ons in de steek gelaten. Hij aanvaardde slechte deals voor de zwarten.”
Zo vond Winnie de economie van haar land nog veel te blank. In datzelfde interview noemde ze de Zuid-Afrikaanse aartsbisschop Desmond Tutu “een idioot” in zijn pogingen om het land te verenigen met zijn “religieus circus”.
In 2013 overlijdt Nelson Mandela in zijn huis in Johannesburg, met de dan 77-jarige Winnie aan zijn zijde. Volgens een arts hield ze zijn hand vast, al haalde die anekdote de door de familie geautoriseerde biografie van Nelson niet.
Winnie werd ouder, maar nauwelijks milder. In haar eigen woorden: “Ik zou alles opnieuw doen mocht ik herbeginnen, ik zal nooit spijt hebben.” Haar belang in de strijd tegen apartheid kan niet overschat worden, maar zelf kwam ze niet ongeschonden uit die strijd. Niet zelden werd zwart-wit gedacht over Winnie. Haar radicale streven leverde haar naast de eretitel ‘mother of South Africa’ ook de bijnaam ‘mugger’ op: de overvaller van het nieuwe Zuid-Afrika.
Een nierinfectie zorgde ervoor dat Nomzamo Zaniewe Winnifred Madikizela-Mandela sinds begin dit jaar wegdeemsterde. Maandagmiddag overleed ze in een ziekenhuis in Johannesburg, omringd door familie. “Haar uitdagende houding heeft mij en hele generaties militanten diep geïnspireerd.” Aldus sprak gisteren de man die ze eerder een idioot genoemd had.