Voorrang voor fietsers

Fietsen zit ook in Vlaanderen duidelijk in de lift. Elke telling wijst op een groei. Door de opkomst van de elektrische fiets laten steeds meer mensen hun wagen thuis. Het gevolg in onder meer Antwerpen is de komst van fietsfiles op de drukke fietsassen. Pas aangelegde fietspaden blijken al snel te smal te zijn. Sommige straten in de Antwerpse binnenstad staan vol met geparkeerde fietsen.

Nederland wordt daar al langer mee geconfronteerd. Verscheidene Nederlandse steden nemen dan ook maatregelen. Een uitgelezen studiereis voor een delegatie van studenten stedenbouw van de Universiteit Antwerpen om er poolshoogte te nemen. We fietsten me in hun kielzog.

Opvallend is dat fietsers grote afstanden in de steden kunnen afleggen op een uitgebreid netwerk van fietspaden. Dat komt door een duidelijke principe dat wordt gehanteerd. “Als een straat te smal is voor een fietspad, wordt het een fietsstraat. Dat principe wordt consequent doorgetrokken in veel Nederlandse steden”, zegt Stijn Rybels, lid van de onderzoeksgroep voor stadsontwikkeling (en gespecialiseerd in ontwikkeling rond fietsen) aan de Universiteit Antwerpen.

Vier meter brede tweerichtingsfietspaden verbinden de rand met de stad. Op sommige plaatsen wordt het kruisende fietsverkeer van elkaar gescheiden door een stippellijn. Op deze fietsassen hebben de fietsers voorrang op de auto. Fietsers vragen groen aan via een drukknop en die werkt ook echt. De vaste cyclus van rood en groen wordt onderbroken om snel nog een groepje fietsers over te laten steken.

Hét symbool van de overschakeling van het autogerichte naar het fietsgerichte denken, is de indrukwekkende Hovenring in Eindhoven. Dit is een immense rotonde voor fietsers boven een druk kruispunt, die in 2012 werd gebouwd.

De Vervoerregio Amsterdam, een nauwe samenwerking tussen vijftien gemeenten rond de hoofdstad, zet volop in op de bereikbaarheid met de fiets. Deze overheidsinstelling beschikt over eigen budgetten om de mobiliteit te verbeteren.

“De fiets zit nog steeds in de lift”, zegt Martijn Sargentini, programmamanager van de Vervoerregio Amsterdam. “De groei merken we vooral op de middellange afstanden van vijf kilometer en meer, en vooral op de assen van en naar de stad. Deze trend is volledig te verklaren door het succes van de elektrische fiets.”

Niet alleen drukke verkeersassen zijn een domper op de doorstroming van de fiets, maar soms ook waterwegen. In Utrecht is de Dafne Schippersbrug een pareltje van ruimtelijke planning. Deze brug gaat over het Amsterdam-Rijnkanaal en is vernoemd naar de bekende Nederlandse honderdmetersprintster. Het is een verbinding tussen het centrum van Utrecht en de nieuwe woonwijk Leidsche Rijn. Opmerkelijk is dat de oprit naar deze wandel- en fietsbrug verwerkt is in de basisschool Oog in Al. Fietsers rijden rond de speelplaats en over het dak van deze school. Dagelijks rijden er maar liefst zevenduizend fietsers. Een leuk detail in het ontwerp is dat er een start- en finishlijn is aangebracht op deze honderd meter lange brug.

Kortste of gezelligste route?

Ondertussen is er in Amsterdam de discussie of er moet gekozen worden voor de kortste fietsroute of de gezelligste. Fietsers rijden door groene gebieden, zoals parken, of langs waterlopen naar de stad. Op deze corridors worden kruisingen met ander verkeer verwijderd en tegels vervangen door rode asfalt. Ze zijn te vergelijken met onze fietssnelwegen of fietsostrades. “Alleen wil niemand snellere voertuigen op de fietspaden, maar wel aangenamere fietstrajecten”, zegt Sargentini. “We willen niet in de val trappen van een fietsbeleid te ontwikkelen dat gewoon een doorslag is van het autodenken. Meer infrastructuur aanleggen zodat fietsers nog sneller kunnen rijden naar hun bestemming is achterhaald. Een fietser zit zo niet in elkaar. Wie op de fiets zit, zoekt zijn of haar eigen weg. Bovendien is de perceptie van de reistijd anders dan de daadwerkelijke reistijd. Eigenlijk willen we de term van fietssnelwegen schrappen uit onze woordenschat. De nadruk moet meer liggen op beleving en afwisseling. Je moet fietsers de keuze geven. Als die ’s morgens snel naar het werk wil fietsen, dan moet dat kunnen. ’s Avonds moet die echter via een andere route veilig naar huis kunnen fietsen om bijvoorbeeld nog inkopen te doen. De nadruk ligt dan op beleving. De fietsers is op deze route misschien langer onderweg, maar hij of zij ervaart dit niet zo.”

Banaan en frietzak

Op een mooie Pinksterdag in 1955 vond de eerste autofile van Nederland plaats in Utrecht. Deze stad kende in 2016 weer een primeur: de eerste fietsfile van Nederland. Deze stad telt net geen 339.000 inwoners. Tegen 2030 zullen dat er 400.000 zijn. Tijdens de spits verplaatst een mensenmassa zich op de fiets dwars door het centrum van Utrecht. Een groot deel bestaat uit studenten die op weg zijn naar de universiteit aan de rand van de stad. “Die fietsfile komt trouwens nog steeds voor”, zegt stadswoordvoerder Bert Budel. “In die file krijg je fietsbabbels, fietsverlovingen, fietshuwelijken en fietsbaby’s.”

In Amsterdam is het verhaal niet veel anders. “We zijn volop bezig met het uitbreken van tientallen kruispunten om de doorstroming voor de fietsers te verbeteren”, zegt Martijn Sargentini van de Vervoerregio Amsterdam. “Het gaat daarbij vooral om het creëren van meer ruimte voor de fietser. Zo versmallen we de vluchtheuvels, die toch geen nut hadden. Door de nieuwe vorm kregen die nu de bijnaam ‘banaan’. Ook de opstelstroken werden verbreed en lijken nu op een frietzak. Dat laatste hebben we trouwens te danken aan een stagiair van ons die in België heeft gestudeerd.”

Kathedraal voor de fiets

Al die fietsen moeten natuurlijk ook ergens staan. Het is de grootste uitdaging van veel steden. Zo zouden in de omgeving van het station van Utrecht, het drukste treinstation van Nederland, ruim 22.000 fietsen op straat staan. Om die van straat te halen wordt er zwaar geïnvesteerd in ondergrondse fietsenparkings. De nieuwste aanwinst is een fietsenparking voor 12.500 fietsen. Daarmee is het de grootste fietsenparking van Europa. Of toch voor even, want in Gent komt er ook een fietsparking, voor 13.000 fietsen.

“Dit is de kathedraal voor de fiets”, zegt woordvoerder Budel trots. “Er zijn drie