Gazet van Antwerpen Stad en Rand
‘The Death of Stalin’ De film die de Russen niet mogen zien
Kremlin bant zwarte komedie uit cinema wegens “beledigend” en “historisch onjuist”
Bij ons komt de zwarte komedie volgende week in de zalen, maar in Rusland mag niemand gaan kijken naar The Death of Stalin. Omdat de film volgens hoge ambtenaren “verachtelijk” is en “zeer slecht”, omdat hij “de sociale harmonie” in het land ondergraaft. Maar vooral omdat de satire over de nadagen van Stalin het Kremlin nerveus maakt. Lachen met de vroegere Russische leider met ijzeren hand zou weleens kunnen omslaan in lachen met de huidige.
Eén cinemazaal had het toch geprobeerd. De begingeneriek van de nieuwste film van Armando Iannucci was nog niet begonnen, of de politie legde de vertoning al stil. Een ongeziene demarche, want aanvankelijk had de Russische minister van Cultuur de film wél toegelaten. Wat hem dan van gedachten deed veranderen? Een voorvertoning voor zijn eigen adviescomité, bestaande uit hoge ambtenaren en mensen uit de kunstsector. Zij bestempelden de film na afloop als “extremistisch” en beledigend. “Saai”, “zeer slecht” en “verachtelijk”, dat ook nog.
“Ik heb nog nooit in mijn leven zoiets walgelijks gezien”, zei Yelena Drapeka, ondervoorzitter van het comité en vroeger een actrice. “Het is een poging om kwaad bloed te zetten in de sociale harmonie die heerst in de Russische maatschappij.”
Bezoedelde herinnering
Drapeka ondertekende samen met 21 anderen een open brief waarin de film verweten wordt laks om te gaan met de geschiedenis en dat hij de herinnering bezoedelt “aan de burgers die het fascisme overwonnen”. Ook dat het volkslied werd gebruikt, kon volgens de ondertekenaars niet door de beugel.
Minister van Cultuur Vladimir Medinsky ging met veel plezier in op de vraag en bande de film uit alle zalen, amper enkele dagen voor hij normaal in première zou gaan. “Veel mensen van de oudere generatie zullen het als beledigend zien voor het Sovjetverleden, voor het land dat het fascisme overwon, voor de gewone mensen en – dat is nog het ergste – voor de slachtoffers van het stalinisme”, reageerde hij op de controverse.
Kritiek mag, humor niet
Dat de film historisch onjuist is, is een van de argumenten van het ministerie. Maar die kritiek is nogal absurd voor een film die even weinig een biografische weergave wil zijn van de nadagen van Stalin als Life of Brian een verfilming van de Bijbel is. Je zou dan kunnen denken dat het komt door de figuur van Jozef Stalin. Een hardvochtig dictator die jaar na jaar door de Russen nog steeds als grootste Rus aller tijden wordt verkozen, en die in de film niet meer is dan een in urine badend lijk. Maar het is complexer dan dat.
Rusland heeft geen probleem met films of documentaires die kritiek geven op Stalin, wél met films die met hem lachen. Dat zegt ook een 26-jarige Russische recensente. Ze reisde met de bus van Sint-Petersburg naar Riga en genoot daar met volle teugen van de film. “De film is geweldig grappig, maar ik begreep meteen waarom hij verboden is in Rusland”, schrijft ze. “Ik heb in onze cinema’s nog nooit een film gezien waarin macht behandeld wordt met deze intonatie.” Het toont leiders die in hun hang naar macht in het vacuüm na Stalin “compleet onmenselijk” zijn geworden.
De commentaar van de Russische Communistische Partij, de op een na grootste van het parlement, is dan misschien nog het meest onthullend. Die noemt de film “een vorm van psychologische druk op het land”. Oftewel: het lachen met leiders van vroeger zou weleens het respect voor de huidige leider kunnen ondermijnen. Iannucci ontmaskert machtswellust en tirannie op een manier die de Russen niet gewend zijn. Maar ook één waarnaar ze nu wel bijzonder nieuwsgierig zijn. Dankzij de ban.