Gazet van Antwerpen Stad en Rand
“Werd Anna Maria ontvoerd voor erfenis, gestolen of weggegeven?”
Hoe ontvoerde Antwerpse peuter in 1717 als verwilderd ‘wolfskind’ in het Nederlandse Zwolle opdook
In de zomer van 1717 vingen boeren in het Nederlandse Zwolle een wild ‘wolfskind’. Twee aan elkaar gegroeide tenen aan haar linkervoet verraadden dat het om Anna Maria Jennaert ging, die in 1700 op de leeftijd van zestien maanden in Antwerpen verdwenen was. De Nederlandse historicus W im Coster (64) schreef er een intrigerend boek over.
Coster doorploegde Antwerpse archieven zoals het Felix Archief en de erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience om nieuwe sporen te ontdekken in het wonderlijke verhaal van het enige wolfskind dat Nederland ooit heeft gekend. Een wolfskind dat minstens zo Antwerps als Nederlands is. Het resultaat ligt nu in de boekhandel. Het wolfsmeisje is een meeslepend non-fictieboek dat evenveel vragen oproept als het beantwoordt.
Intussen is er in Zwolle een hele Anna-Maria-gekte ontstaan, met de lancering van een Wilde Deerne-bier, een theaterstuk en een standbeeld dat op 18 december – de dag dat Anna Maria in 1698 werd gedoopt in de Onze-Lieve Vrouwekathedraal in Antwerpen – onthuld zal worden. Haar naam in het doopregister is een van de nieuwe vondsten die Coster deed. “Alles is begonnen met een intrigerend bericht dat vorig jaar op de website van Canvas verscheen, gebaseerd op eerder onderzoek van Marijke J. van der Wal, professor aan de Universiteit Leiden. Ik kende het verhaal al vaag, maar dat bericht scherpte mijn nieuwsgierigheid. Omdat de hereniging van Anna Maria met haar biologische moeder uit Antwerpen op 6 april exact 300 jaar geleden was,
wou ik een boek schrijven dat op die dag gelanceerd kon worden.” Het raadselachtige verhaal begint in de zomer van 1717, als op het landgoed Kranenburg nabij Zwolle koeien worden leeggemolken op de wei en groenten uit de moestuin verdwijnen. De dief is “een wezen of beest met een verwrongen gelaat” dat zich al maandenlang ongrijpbaar in het kreupelhout verstopt. Volgens documenten zouden duizend boeren een klopjacht met netten gehouden hebben. “Hetgeen zeer onwaarschijnlijk is, want zo veel boeren waren daar gewoon niet”, lacht Coster. “Hoe dan ook, het wezen wordt gevangen nabij een oud katholiek kerkhof. Onder de ruwe, donkere huid blijkt een jonge vrouw schuil te gaan. Ze draagt enkel wat lompen rond haar middel.”
Wilde deerne
Hoewel het stadsbestuur van het streng calvinistische Zwolle normaal slechts één dag vreemdelingen in de stad duldt, wordt ‘de wilde deerne’ ondergebracht bij een weduwe in het logement De Misverstand. Acht maanden lang betaalt de stad bij order van de burgemeesters de kosten voor de opvang van het ‘vrouwmens’ dat niet spreekt, maar alleen wat tongklanken uitstoot. Verder gedraagt ze zich wel vriendelijk. “Het verhaal baarde in 1718 opzien, want het verscheen in een aantal dagbladen en bereikte zo een Antwerpse koopman. De ‘wilde deerne’ vertoonde enkele opvallende uiterlijke kenmerken, zoals twee aaneengegroeide tenen aan de linkervoet, kuiltjes in de wangen en een litteken aan de linkerwenkbrauw. Het deed de koopman denken aan Anna Maria Jennaert, het dochtertje van Joannes Jennaert en Anna Du Chatel uit Antwerpen, dat op de leeftijd van zestien maanden ontvoerd werd door een vreemde vrouw.
Het moet een enorme schok zijn geweest voor moeder Anna – vader Joannes was al overleden – als de koopman haar vertelt dat in Zwolle een meisje gevonden is “met aen den slincken voet twee teenen aen malkanderen.” De straatarme Anna smeekt het Antwerps stadsbestuur geld om samen met een van haar zonen naar Zwolle af te reizen. Ze herkent haar kind direct en neemt het terug mee naar Antwerpen. Coster ontdekte dat Anna Maria in de parochie Sint-Andries werd geboren, maar in de kathedraal werd gedoopt. Het gezin kreeg in totaal zes kinderen, onder wie in 1704 nóg een Anna Maria. Hij ontdekte ook dat moeder Anna twee jaar na de hereniging met haar dochter overleed in Arnimm.
“Iemand in het FelixArchief dacht dat het om een oude benaming van Arendonk kon gaan. Maar het kan ook Arnhem zijn geweest, vermits er documenten bestaan die erop wijzen dat Anna Maria als ‘de wildinne’ op de jaarmarkt in het Duitse Braunschweig werd tentoongesteld. Arnhem ligt tussen Braunschweig en Antwerpen. Andere documenten spreken dat verhaal echter tegen.”
Erfenis
Je kunt je afvragen of een moeder haar kind als rariteit zou opvoeren. Maar was Anna Maria wel écht ontvoerd geweest? Misschien had moeder Anna haar weggegeven? Anna Maria zou nooit meer leren spreken. Was het misschien een stom of gehandicapt kind?
“Er is een ander verhaal, over een Nederlandse koopman die een dochtertje had verwekt in Antwerpen. Hij stierf en zou haar 3.000 gulden hebben nagelaten. Maar ook de baby was gestorven. Stal de vrouw daarom een peuter van dezelfde leeftijd, om de erfenis in Nederland op te strijken?” Harde bewijzen van die erfenis vond Coster niet. Wat hij wél vond, was dat in 1723 ene ‘alf sinnlose en gebrekelijcke’ Anna Maria Jennaert in het Antwerps Sint-Elisabethgasthuis voor behoeftige vrouwen werd opgevangen met een baby, die geboren was in een fort te Dorle, mogelijk fout genoteerd omdat Anna Maria moeizaam sprak. Raakte ze na de dood van haar moeder op de
dool? De baby werd in het weeshuis geplaatst. Na een verblijf bij gastgezinnen in Boom en Kontich werd het kind in 1735 op achtjarige leeftijd als Anna Maria Jonar – de ‘e’ was een ‘o’ geworden – opnieuw in het weeshuis gedumpt. Was het gehandicapt, onhandelbaar, zoals haar moeder?
Al denkt Coster niet dat Anna Maria gehandicapt was. “Volgens taalwetenschappers is het bewezen dat iemand die tot op een zekere leeftijd nooit heeft leren spreken, later zeer moeilijk nog spraakvermogen zal ontwikkelen.” Hij noemde zijn boek Het wolfsmeisje, “maar de kans dat ze door wolven werd opgevoed, is nihil. Volgens mij zat Anna Maria jarenlang ergens opgesloten”, zegt Coster, die nog speciaal Familiekunde Vlaanderen en Johnny Driesen uit Antwerpen wil danken voor hun hulp.
Wim Coster
Auteur, historicus ‘‘De kans dat ze door wolven werd opgevoed, is nihil. Volgens mij zat Anna Maria jarenlang ergens opgesloten.’’
Genard
Bij het horen van de naam van Anna Maria’s vader – Joannes Jennaert – moesten wij meteen denken aan Johannes Genard, de Antwerpse zanger van School is Cool. Hij laat weten dat zijn broer het verhaal van Anna Maria al kende, maar dat het voor hem nieuw is. “Rond Bergen zou een grote concentratie Genards wonen, dus vermoedelijk is Jennaert Antwerps, maar Genard niet”, denkt de zanger.
Het wolfsmeisje, Wim Coster, Balans, 182p, 19,99 euro.
Wie Wim Coster tips kan aanreiken, mag hem contacteren via www.wimcoster.nl