Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Klassiek zonder engelen
GRAINDELAVOIX ZA 19/05 | SINT-JAN-EVANGELISTKERK | BORGERHOUT | WWW.DEROMA.BE
Baadt oude muziek in engelachtige klanken? Niet bij Graindelavoix, een Antwerps ensemble dat vaak gekoppeld wordt aan het adjectief ‘onorthodox’. “Wie te mooi wil zingen, onderdrukt iets. In een stem moet je het verleden kunnen horen”, zegt Björn Schmelzer, die vanavond met zijn zangers optreedt in de Peperbus in Borgerhout.
Sinds 1999 heeft Antwerpenaar Björn Schmelzer met zijn ensemble Graindelavoix al veel vergeten muziekschatten opgedolven. Bij het concert in de Sint-Jan-Evangelistkerk – in de volksmond beter bekend als de Peperbus – ligt de focus op madrigalen van Cipriano De Rore (1515-1565), een componist uit Ronse die in de zestiende eeuw furore maakte in Italië. “Zijn muziek heeft het pad geëffend voor Monteverdi”, vertelt Schmelzer. “De Rore heeft de Italiaanse taal zo gekneed dat ze zou samenvallen met het systeem van Franco-Vlaamse polyfonie. Luisteraars staan er vaak van te kijken hoe vitaal deze 500 jaar oude muziek klinkt.” Partituren die de belangstelling wekken van Graindelavoix werden vaak eeuwenlang niet opgevoerd. Hoe avontuurlijk kan oude muziek zijn? “Van deze muziek hebben we alleen sporen, zonder goed te weten wat ermee aan te vangen”, vertelt Schmelzer. “Ik wou die muziek niet enkel in handen laten van pleitbezorgers van de zogenaamd historisch correcte uitvoering. Voor mij is oude muziek eerder materiaal om een verleden uit op te wekken dat je nog niet kent.”
Clichés doorbreken
“Als je werk van Ockeghem of De Rore beluistert, ontdek je dingen die niet in de geschiedenisboeken staan. Die stukken reageren tegen de clichés van het verleden. Het idee dat het verleden het nieuwe in zich bergt spreekt me erg aan. Deze muziek confronteert. Met hedendaagse kunst kan je niet méér choqueren dan met oude muziek.”
Het idee van het doorbreken van clichés werkt bij Graindelavoix ook door in de uitvoering en de keuze van de stemmen. In het ensemble zitten evengoed zangers met een niet-westerse achtergrond, zoals de Syrische contratenor Razek Bitar. “Vergis je niet: de composities die wij brengen hebben niet noodzakelijk iets te maken met de orale traditie, het is geschreven muziek”, zegt Schmelzer.
“Het maakt dan ook niet uit welke roots een zanger heeft. Een louter goed geschoolde stem vind ik niet a priori interessant. Wie te mooi wil zingen, onderdrukt iets. Je moet in een stem het verleden, de wortels van de zanger, kunnen horen. Dan ontstaat er muziek waar je niet aan kunt ontsnappen, zoals bij onze uitvoering van De Rore. Daar ga je als luisteraar in mee, of je verlaat de kerk.”
Filmconcert
Voor het concert dat vanavond georganiseerd wordt door De Roma wijkt Graindelavoix uit naar de Peperbus. In het kader van het Antwerps parochiekerkenplan wordt voor deze kerk een herbestemming gezocht. Unizo Antwerpen, dat er uiterlijk tegen 2020 zijn kantoren in wil onder brengen, tekent een plan uit met oog voor de noden van de buurt.
“Heerlijk, zo zingen in een kerk”, zegt Schmelzer. “Voor vocaal werk is een kerk die leegstaat ideaal. En er zijn veel lege kerken in Antwerpen! Mensen vragen zich wel eens af waarom kerken zo groot zijn. Dan vergeet men dat het akoestische ruimtes zijn, natuurlijke klankkasten gemaakt om te vibreren.”
Graindelavoix zingt tijdens concerten vaak op verscheidene plekken in een kerk, waarbij het publiek mee door de ruimte dwaalt. In de Peperbus zitten de luisteraars op stoelen, al is er wel clair-obscuur verlichting. “Met licht spelen maakt de ruimte tastbaarder.”
Met drie concerten, van 6 tot 8 juli, in de Sint-Carolus Borromeuskerk neemt Graindelavoix trouwens ook deel aan het Barokjaar. “Gebaseerd op Utopia van Thomas More hebben we zelf een film gemaakt, die we live begeleiden met Engelse polyfonie”, besluit Schmelzer. “In dat boek uit 1516 beschreef Thomas More zijn ideale wereld. Een heel barokke gedachte. Een utopie weekt dromen van verandering los. En dat doet ook barok: ze verweeft in de werkelijkheid dingen die nog niet bestonden. In die zin is Antwerpen altijd barok geweest.”