Gazet van Antwerpen Stad en Rand
1 Dode paarden, afgehakte hoofden en Sabijnse maagden
BLOEDROOD/SANGUINE VR 01/06 - ZA 16/09 | M HKA | WWW.MUHKA.BE
Wat hebben het afgehakte hoofd van Goliath door Caravaggio, een lynchpartij van Edward Kienholz, dode paarden van Berlinde De Bruyckere en De roof
van de Sabijnse maagden van Rubens gemeen? Luc Tuymans koos ze uit voor de gruwelijk mooie expositie Sanguine in het M HKA. Luc Tuymans en barok? Het is geen evident koppel. In meer dan één interview gaf de schilder te kennen dat hij Jan van Eyck verre verkoos boven Pieter Paul Rubens. Zijn eigen ironische en afstandelijke manier van schilderen staat haaks op de overweldigende beeldtaal van de barok. Toch zijn er ook argumenten pro. Was het niet uitgerekend curator Luc Tuymans die met The Gap een wervelende expositie samenstelde over de Belgische abstracte kunst, waar hij ogenschijnlijk ook geen directe link mee heeft. En sneed de schilder Tuymans in reeksen over de jezuïeten, het carnaval van Binche en de kitsch van Disneyland geen uitgesproken barokke thema’s aan?
“Er zal geen schilderij van mij te zien zijn”, zegt Tuymans, “maar het had misschien toch gekund. Voor de komende Art Basel heb ik een opengesperd gezicht geschilderd dat had kunnen passen in Sanguine. In de expo komen veel werken voor die je op het eerste gezicht niet direct met barok zou associëren.”
Toen hij de opdracht aannam, bedacht hij eerst de titel ‘Bloedrood’, of ‘Sanguine’ in het Engels. Niet het verbindende maar het conflict van de barok zou centraal staan. Rood als symbool voor bloed en geweld dus. Die invalshoek bracht hem bij Caravaggio (1571-1610) en Edward Kienholz (1927-1994), de twee ankerpunten van de expositie. in een entrepot in de Prada Foundation had gezien, wist hij dat dit een blikvanger kon worden. Alleen was het problematisch om deze grootschalige, verduisterde installatie waarin vijf blanke Amerikanen een zwarte lynchen, in het M HKA te tonen. Er werd met de gedachte gespeeld om het beeld een aparte plek te geven op Spoor Noord of zelfs ergens in het KMSKA in verbouwing, maar dat bleek nog minder haalbaar. “Uiteindelijk tonen we het werk zoals het in 1972 gecreëerd werd op de Documenta van Kassel. We hebben op de Zuiderdokken voor het M HKA een zwarte koepeltent opgetrokken, die tot ’s avonds laat toegankelijk zal zijn zodat de ijselijke nachtelijke sfeer nog beter tot zijn recht komt”, gelooft Tuymans.
Als tegenhanger zal er op de gevel van het M HKA een gruwelscène van Caravaggio geprojecteerd worden. Dat Caravaggio een hoofdrol in Sanguine moest spelen, stond vast, alleen was het lang niet duidelijk of er wel een gegeerd schilderij van de barokmeester van het clair-obscur uitgeleend kon worden. Dat lukte pas nadat Luc Tuymans twee Italiaanse museumdirecteurs kon overtuigen van zijn tentoonstellingsconcept. Twee absolute meesterwerken komen over naar Antwerpen: de Flagellatie van Christus uit het Capodimonte Museum in Napels en David met het
hoofd van Goliath uit de Villa Borghese van Rome. “Er bestaan verschillende strekkingen in de historische barok”, gelooft Tuymans. “Caravaggio is het tegengestelde van Rubens, hoewel Rubens hem bewonderde en door hem beïnvloed werd. Caravaggio is ruwer, lager bij de grond, minder mythologiserend. In het afgehakte hoofd van Goliath herkennen we een zelfportret. De flagellatie is even hard als Kienholz.”
Donkere kant
Laat het duidelijk zijn: de overheersende sfeer van Sanguine is er een van huiver en gruwel, maar die wel tegen schoonheid aanschurkt. “Vooral die donkere kant van de barok boeit me”, geeft Tuymans toe.
Naast Caravaggio selecteerde hij nog vijftien andere oude meesters onder wie Van Dyck, Jordaens, Zurbaran en natuurlijk Rubens, van wie hij een van zijn laatste werken uitkoos. De roof van de Sabijnse maagden werd enkel in olieverfschets uitgevoerd.
De historische barok gaat in dialoog of conflict met hedendaagse barok van Berlinde De Bruyckere, Jan Fabre, Marlène Dumas of zelfs een onverwacht psychedelisch
“Vooral de donkere kant van de barok boeit me. Veel werken op de expo zou je op het eerste gezicht zelfs niet met barok associëren.”
spaghetti-schilderij van Fred Bervoets. Tuymans geeft ook de jonge generatie een forum. In beelden van Nadia Naveau en tekeningen van Dennis Tyfus ziet hij eenzelfde streven om te overweldigen. “De barok van de vroege 17de eeuw was de eerste globale kunststroming ter wereld. In die zin is er aansluiting bij wat er nu gebeurt in de kunst. We leven in een raar tijdvak waar er ook veel lawaai moet worden gemaakt.”