Premier Michel zet Geens uit de wind

IS eist aanslag in Luik op, vandaag debat in Kamer

Premier Charles Michel (MR) komt vandaag in de Kamer zelf de vragen over de aanslag in Luik beantwoorden. Daardoor geeft hij minister van Justitie Koen Geens (CD&V) een helpende hand. Zowel meerderheid als oppositie belooft kritisch te zijn in de vraagstelling over de dader. Er is intussen nog geen uitsluitsel over de motieven van Benjamin Herman, maar de terreurorganisatie Islamitische Staat (IS) heeft gisteravond wel de aanslag opgeëist.

Dat Benjamin Herman met penitentiair verlof was toen hij zijn dodelijke raid pleegde, doet vragen rijzen over de opvolging en vrijlating van gedetineerden. Vandaag komt premier Charles Michel (MR) daarom zelf naar het parlement. Dit zijn de vragen die een antwoord moeten krijgen. HOE KAN HET DAT ZO IEMAND VRIJ RONDLOOPT?

De vraag die iedereen zich stelt. Hoe kan het dat een man met zo’n crimineel verleden toch de toelating kreeg om de gevangenis tijdelijk te verlaten? Dat wordt ook de centrale vraag vandaag tijdens het actualiteitsdebat in de Kamer. Is de beslissing om Herman penitentiair verlof te geven correct verlopen? Heeft Herman de voorwaarden nageleefd? Waarom kon hij vrijkomen ondanks schendingen van zijn verlof in het verleden?

Het systeem van penitentiair verlof op zich staat vandaag niet ter discussie. “Er moet nu eerst klaarheid komen over de feiten”, zegt parlementslid Carina Van Cauter (Open Vld). “Pas daarna kunnen we het bredere plaatje bekijken.” Ook haar N-VA-collega Sophie De Wit wil eerst “de onderste steen naar boven halen” over de dader van de aanslag in Luik.

De premier komt vandaag de vragen beantwoorden in de Kamer. Aan de RTBF-radio zei de minister van Justitie Koen Geens (CD&V) gisteren dat alles correct verlopen is. Maar vooral Open Vld neemt daar geen genoegen mee. “Er zijn nog veel vragen”, zegt Van Cauter.

IS ER GENOEG OPVOLGING BIJ PENITENTIAIR VERLOF?

Gedetineerden die met een uitgaansvergunning of penitentiair verlof tijdelijk de gevangenis verlaten, moeten zich wel degelijk houden aan enkele strikte voorwaarden. Zo mogen ze geen alcohol of drugs nemen, in de buurt komen van eventuele slachtoffers of contact hebben met andere exgedetineerden. Maar voor de rest worden ze vrijwel niet opgevolgd. Bij penitentiair verlof mogen ze maximaal 36 uur de gevangenis verlaten, één nachtje dus.

De politie wordt op de hoogte gesteld van hun tijdelijke vrijheid. Zodra agenten vaststellen dat ze hun voorwaarden overtreden, kunnen ze ingrijpen en de gedetineerde terug naar de gevangenis sturen. Maar tijdens hun verlof worden de gedetineerden níét de klok rond gevolgd waar ze gaan en staan. Uitgaansvergunningen en penitentiaire verloven zijn in het leven geroepen om de gedetineerden enigszins voor te bereiden op een terugkeer in de maatschappij. Tijdens hun verlof krijgen ze daarom ook de kans om naar familie te gaan, of met hun kinderen een dag naar zee te trekken. Als het verlof is afgelopen, volgt standaard altijd een evaluatiegesprek met een justitieassistent.

In principe blijft een gedetineerde het recht hebben op meer penitentiaire verloven, zolang alles goed gaat. Uitzonderlijk wordt een gedetineerde tijdens zijn verlof vergezeld door een contactpersoon. Dat kan een cipier zijn, maar ook een aalmoezenier of zelfs een familielid. Bij elk verlof wordt de procureur des konings verwittigd en eventuele slachtoffers van de gedetineerde. Als de gevangene na afloop niet tijdig terugkeert naar de gevangenis wordt hij door de politie geseind. Politievakbond VSOA vindt dat het systeem dringend herbekeken moet worden. “De opvolging van gedetineerden bij zo’n verlof is geen taak voor de politie, maar voor justitie, en moet beter en strenger”, zegt ondervoorzitter

Vincent Houssin.

RAMMELT DE LIJST VAN GERADICALISEERDE GEDETINEERDEN?

Benjamin Herman bekeerde zich in 2012 al tot de islam, onder invloed van een medegevangene. We weten ook dat hij in contact stond met personen die op de OCAD-lijst van geradicaliseerden staan, wat hem een ‘zijdelingse’ benoeming in rapporten van de Staatsveiligheid opleverde.

Toch kwam Herman niet op de lijst van geradicaliseerde gedetineerden. Die wordt samengesteld op basis van informatie van de veiligheidsdiensten en via observaties door het gevangenispersoneel. Zowel de directie, de psychosociale dienst als de cipiers krijgen daarom een opleiding die er specifiek is op gericht om verdacht gedrag te herkennen.

Herman was op de radar gekomen, maar politie, Staatsveiligheid en het gevangeniswezen oordeelden dat hij niet gevaarlijk genoeg was om op de lijst te zetten.

Vraag is natuurlijk of het personeel alle verdachte gedragingen goed kan inschatten – de opleidingen zijn nog maar enkele jaren oud. Bovendien is het niet altijd duidelijk waar de grens tussen diepgelovig en geradicaliseerd ligt. Zoals minister Jan Jambon het dinsdag verwoordde: “Je moet niet gaan concluderen dat iemand een terrorist is alleen maar omdat hij dagelijks bidt.”

Op dit moment worden 237 gedetineerden nauwlettend opgevolgd (zie kaart).

HOE MOETEN WE OMGAAN MET DRAAIDEURCRIMINELEN EN MOET DE HELE STRAFUITVOERING WORDEN HERBEKEKEN?

Het is niet de eerste keer dat er vragen rijzen bij de strafuitvoering. De voorbije twee jaar trokken magistraten geregeld aan de alarmbel dat veroordeelden te snel vrijkwamen. Ongeveer een maand geleden was hierover ook binnen de regering een stevige discussie. Aanleiding was de moord op gevangenisverpleegster Christine Lenaerts uit Grobbendonk. Eén dader was al na acht maanden vrijgekomen, de andere was niet teruggekeerd na penitentiair verlof.

Geens was toen in de Kamer kop van Jut, omdat hij de vroegere vrijlating van kortgestraften (minder dan drie jaar) had ingevoerd om de druk op de overvolle gevangenissen weg te nemen – iets waarvan een van de daders profiteerde. Coalitiepartners Open Vld en N-VA kondigden toen een breder debat over de strafuitvoering aan. De aanslag in Luik sterkt ze daarin. Maar wel pas nadat het stof is neergedaald. “Daarna kunnen we bekijken hoe we verder omgaan met de strafuitvoering en het penitentiair verlof”, zegt Sophie De Wit (N-VA).

KOMT JUSTITIEMINISTER KOEN GEENS IN DE PROBLEMEN?

Deze namiddag komt premier Michel de vragen beantwoorden over de aanslag in Luik. Mogelijk komt Geens ook mee, maar dan in de tweede lijn. Enerzijds wijst dat op het nationale belang van de aanslag. Anderzijds laat Michel daarmee zien dat de rangen van de regering gesloten zijn rond Geens.

Vorige week deed hij net hetzelfde met minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) na de dood van de Irakese peuter Mawda. Niet Jambon, maar Michel zelf kwam daarover de parlementaire vragen beantwoorden.

Deze voormiddag roept de premier eerst zijn vicepremiers, samen met Koen Geens, samen in de Kern. Vermoedelijk stemmen ze daar de violen gelijk vooraleer de premier naar de Kamer trekt.

Binnen de regering zijn er, voorlopig, geen signalen dat de andere partijen dit de CD&V-minister willen aanrekenen. Geens zelf zei gisteren in een interview aan RTBF-radio dat hij zich “verantwoordelijk” voelt. “Dat is logisch, als minister van Justitie ben ik verantwoordelijk voor de gevangenissen.”