Gazet van Antwerpen Stad en Rand
“Een op hol geslagen komeet, maar tegelijk een dikke kameraad”
Schrijver J.M.H. Berckmans (1953 - 2008) krijgt nieuwe gedenkplaat
In de Lange Lozanastraat werd gisteren een gedenkplaat onthuld ter nagedachtenis van cultschrijver Jean-Marie Berckmans, gevolgd door een wandeling langs de vier woningen waar hij tussen 1973 en 2008 zijn romans schreef – waarvan Het zomert in
Barakstad waarschijnlijk de bekendste is – en een bloemlezing in Hof Ter Beke. Later dit jaar volgen er nog verschillende culturele activiteiten rond de schrijver die tien jaar geleden overleed.
De originele gedenkplaat werd door het ‘literair secretariaat’ van Berckmans tien jaar geleden al opgehangen aan zijn OCMW-studio in de Lange Batterijstraat, met het opschrift Troupe Comique de Jean-Baptiste Poquelin – Kristien De Proost, JMH Berckmans & Nikolaj Vasiljevitsj
Gogol. Maar al tijdens de nacht van zijn overlijden – hij werd er op 31 augustus 2008 dood aangetroffen in zijn zetel – werd die plaat gestolen.
Nu is er dus een nieuwe gedenkplaat, weliswaar op een nieuwe locatie vlak in de buurt: de gevel van het pand waar vroeger café De Raaf gevestigd was en nu het Japanse restaurant Karasu (wat niet toevallig ook ‘raaf’ betekent) zijn klanten verwelkomt. De kroeg speelt een hoofdrol in verschillende romans van Berckmans en is dus een perfecte plek voor de plaat. Ook de tekst werd veranderd. Nu staat er: Café De Raaf blijft alleen geopend in de boeken van de Chroniqueur van Barakstad J.M.H. Berckmans (1953-2008)
J.M.H Berckmans, geboren in 1953, was een begenadigd auteur met een twintigtal romans op zijn palmares. Hij focuste zich altijd op de onderbuik van de samenleving, inclusief de daar aanwezige persoonlijke en maatschappelijke conflicten. Het resultaat: prangende literatuur die zowel volks als experimenteel is, met ettelijke verwijzingen naar rock-’n-roll, popcultuur en zelfs wetenschap.
Berckmans kampte tijdens zijn leven met heel wat persoonlijke problemen, gaande van een bipolaire stoornis tot een alcoholverslaving. Desondanks – of misschien net daarom – kwam hij met zijn literaire werk steevast overtuigend uit de hoek. Hij werkte samen en was bevriend met onder meer kunstenaars Albert Szukalski, Werner Spillemaeckers, de kleinzonen van Willem Elsschot, Manu Bruynseraede en Vitalski. Met die laatste twee richtte hij ook het literaire theatercollectief Circus Bulderdrang op.
“Ik leerde hem als jonge gast tijdens een voordracht op de universiteit kennen en was meteen gefrappeerd door zijn maniakale manier
Vitalski
Antwerps schrijver en performer
“Soms was hij heel enthousiast over literatuur, maar dan besloot hij plots weer al z’n boeken weg te geven.”
van doen”, herinnert Vitalski zich. “Zo is hij in mijn leven gekomen. Hij was net terug uit Italië, waar hij vertegenwoordiger van schoenen voor het chique volk was, inclusief een villa met twee auto’s. Het was toen echt een man van de wereld. Maar in Antwerpen werd hij alsmaar psychotischer.”
Alles is om zeep
“De personages in zijn romans zijn bijna altijd defaitistisch”, vertelt Vitalski. “Ze hebben geen karakter en leggen zich neer bij het feit dat alles om zeep is. Hij geloofde niet in een betere wereld en zijn boeken zijn zowat de meest pessimistische literatuur die je je kan indenken.”
Vitalski vindt Barakstad een van zijn beste romans en heeft daar ook zijn redenen voor. “Ik heb er zelf aan meegeschreven. Mijn bijdrage is bescheiden, maar hier en daar zit er een zin van mij in”, lacht hij. “In het boek wordt ook naar mij verwezen, dus dat is het werk dat het dichtst bij mijn hart ligt.”
Hij omschrijft Berckmans als een extatisch persoon, altijd onrustig. “Hij overdreef in alle richtingen. De man was bijzonder intelligent – hij sprak vijf talen – en erg belezen. Soms was hij heel enthousiast over literatuur, maar dan besloot hij plots dat hij ingetogener wilde leven en nodigde hij iedereen uit om zijn boeken te komen halen. Dan liepen er mensen als gieren door zijn living, inclusief een wasmand om de buit te verzamelen.”
Ook op het vlak van drank was Jean-Marie Berchmans nogal extatisch. “Het was een enorme zuiplap die een fles whisky ad fundum kon leegdrinken. Op den duur kon hij zelfs de straat niet meer oversteken. Hij vroeg me regelmatig om voor hem een banaan te gaan halen, want dat was het enige dat hij nog at. Paradoxaal genoeg was hij tegelijk een heel goede schrijver.”
Haat-liefde
Om maar te zeggen dat de relatie van Berckmans en zijn omgeving een van haat-liefde was. “Hij was een vriend aan huis”, zegt Vitalski. “Of beter: een tornado aan huis. Hij belde je om vijf uur ’s ochtends op en als je niet meteen opnam, stond hij daarna aan je voordeur te brullen en maakte zo de hele buurt wakker. Eigenlijk heeft hij toen mijn leven, en dat van andere mensen van Circus Bulderdrang, om zeep geholpen. Wij lieten ons als jonge gasten zwaar door hem beïnvloeden en in zijn destructieve val hij heeft hij heel wat kapot gemaakt. Zo ben ik als 24-jarige getrouwd en een jaar later alweer gescheiden, en dat is grotendeels te wijten aan Jean-Marie.”
Desondanks heeft Vitalski ook veel bewondering voor de man. “En ik mis hem heel hard. Elke dag opnieuw. Het was een op hol geslagen komeet uit Leopoldsburg, maar tegelijk een dikke kameraad. En natuurlijk een fantastische schrijver.” Op vrijdag 31 augustus wordt JeanMarie Berckmans nogmaals gehuldigd in café Boekowski met onder meer Didi De Paris, Kris Verdonck en Gert Vanlerberghe