Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Jan Jaap van der Wal
De Ideale Wereld volgens
De ene Nederlander volgt de andere op. De Ideale Wereld start op 4 september met aflevering 410 aan het elfde seizoen, maar Otto-Jan Ham geeft de fakkel door aan Jan Jaap van der Wal (38), een cabaretier met twintig jaar ervaring op het podium. Dat bewijst hij zaterdag 1 september ook nog eens in het OLT Rivierenhof. “Een grote Hollandse mond kan bij jullie best, maar je mag niet tactloos overkomen.”
Jan Jaap van der Wal is geen nobele onbekende in Vlaanderen. De voormalige student kunstgeschiedenis heeft sinds 2015 als cabaretier zijn pijlen vooral op Vlaanderen gericht en dook al op in diverse tvshows. Hij resideert met zijn vrouw en zoon Tove in een industrieel appartement in een voormalige suikerfabriek op het Zuid in Antwerpen.
Drie jaar geleden stak je voorzichtig je teen in het Vlaamse water, nu ben je de host van je eigen tv-programma. Is de integratie een feit?
Integratie komt van twee kanten. Ik heb in elk geval flink gewerkt om te integreren. De grote vraag is nu of de kijkers dat pikken. Maar ik verwacht geen problemen. Ik kon al in de theaters de fijngevoeligheden bespeuren. Zo weet ik dat het wat spannender gaat worden als ik over politiek begin. Niet dat jullie weglopen, maar men zit toch net een tikkeltje meer op het puntje van zijn stoel.
Ik herinner me die grap over een gesprongen waterleiding in Antwerpen. Je zei toen dat Bart De Wever gelukkig was, want Antwerpen stond blank. Niet iedereen kon daarmee lachen.
Ach, de N-VA. De partij waarop iedereen stemt, alleen durven veel mensen dat niet toegeven. Daar ligt duidelijk een gevoeligheid, maar die uitspraken gaan zeker opduiken in De Ideale Wereld. Je weet pas dat je te ver gaat, als je daadwerkelijk over die rode lijn stapt. Daarom tast ik keer op keer die grens af. Ik vind dat de verantwoordelijkheid van een humorist. Op dat vlak ga ik het niet heel anders doen dan OttoJan. Ik kom niet als leek aan de start. Met de hele redactie deden we eerst een tweedaagse brainstorm in Voeren en de opbrengst testen we al weken uit. Ik heb er geen schrik voor, want praten over het nieuws doe ik graag.
Bestaat er zoiets als De Ideale Wereld in Nederland?
Er zijn wel titels in het genre zoals Zondag Met Lubach, maar dat is meer opgehangen aan de presentator. Het fijne aan De Ideale Wereld is dat alles mag en kan. We hebben veel vrijheid in de inhoudelijke invulling. Een item als Sociaal Incapabele Michiel zou in Nederland al zo raar zijn, dat we meteen de opmerking zouden krijgen om dat eruit te halen. In Nederland doet men te snel toegevingen. Dat was ook de reden waarom Man Bijt Hond bij ons minder leuk was. In Vlaanderen kan dat absurdistische kantje wel. Misschien daarom ook dat er niet zoveel kijkers zijn, maar mij deert dat niet.
Je sprak herhaaldelijk je liefde voor Antwerpen uit. Is die nog steeds groot?
Nou… die eeuwige files beginnen langzaamaan te irriteren (lacht). Maar als ik de grens overga in Kalmthout, krijg ik nog steeds een vrolijk gevoel. De liefde is er nog. Ik heb Vlaanderen ooit een minnares genoemd, eentje waarmee mijn vrouw geen enkel probleem heeft. Iedereen is lief en aardig tegen me. Andere Nederlanders die hier wonen en werken zeggen dat ze niet echt integreren en dan weer teleurgesteld huiswaarts keren. Maar dat maakte ik nog niet mee. Wellicht omdat mijn liefde voor Vlaanderen niet gespeeld is. Ik meen dat serieus.
Je noemde je in je theatershow een vluchteling. Is er een reden waarom je naar ons land bent gevlucht?
Uiteraard, al kan niet meteen zeggen wat… (denkt na) Misschien had ik het in Nederland gewoon gezien. En dit is een ander land met dezelfde taal maar wel andere gebruiken en een andere cultuur. Dat inspireert opnieuw. Doe ik het om mezelf gelukkig te houden? Jazeker. Voor het avontuur? Ook. Ik ben nooit iemand geweest die bang was om nieuwe dingen uit te proberen.
Afgelopen zomer werd je Nederlandse huis getroffen door een brand. Betekent dit dat je nu voltijds hier woont? Nee, ik rij nog vaak naar Nederland. Zo erg was die brand ook weer niet. Maar het komende jaar ben ik wel minstens vier dagen per week in België. Antwerpen is onze uitvalsbasis. De impact op ons gezin is groot. Maar ons zoontje is nog jong en dan kan dat nog allemaal. Mocht dit doorgaan en het blijft leuk, dan moeten we de keuze maken waar hij naar school gaat. Die keuze spookt al door mijn hoofd. En het zou zomaar kunnen dat hij naar een Antwerpse school gaat.
In Nederland heeft iedereen een mening over elkaar. Is terugkeren naar je land een opgave als je lang in het zachte Vlaanderen hebt vertoefd?
Nou, het is geen opgave, maar ik heb met die meningendiarree wel steeds een haatliefdeverhouding gehad. Vlamingen zijn rustiger en genuanceerder. Ik heb het idee dat jullie elkaar wat meer gunnen. Komt er kritiek op mijn presentatie van De Ideale Wereld? Zeker wel. Maar ik verwacht niet dat mensen met hooivorken boos voor mijn deur staan. In Nederland kan men je na één aflevering al de grond inboren. De commentaren zijn onverbloemd en scherp in taalgebruik. Op de duur heb je daar weer even genoeg van.
Je maakt carrière in Vlaanderen. Philippe Geubels oogst succes in Nederland. Worden de banden tussen Vlaanderen en Nederland dankzij komieken aangehaald?
Zeker niet bewust. Sowieso waren er al een pak Vlamingen die naam maakten met cabaret in Nederland. Wim Helsen ging Philippe vooraf en in een verder verleden was er Urbanus. Vanuit Nederland zijn er ook cabaretiers die af en toe eens in Vlaanderen optraden. Een keertje Antwerpen of Gent, maar ik had vrij snel door dat je echt iets over hier moet maken, anders ben je een passant en zijn mensen je even snel vergeten. Philippe is in Nederland net dat wat Nederlanders verwachten van een Vlaming. Zelf heb ik me wat aangepast voor de Vlaming.
Omdat je als Nederlander moet vechten tegen vooroordelen?
Kijk, die grote mond is een van de redenen dat ik hier nu zit. Ik heb daar dankbaar gebruik van gemaakt. Maar ik had snel door hóé je dat hier moet aanpakken. Een grote mond kan best, maar je mag in Vlaanderen niet tactloos overkomen. Daarom doe ik in mijn Vlaamse shows en op jullie zenders mijn best om de Vlaming niet tegen de schenen te stampen, zonder dat ik mezelf censuur opleg. Zo wil ik jullie harten veroveren. Ik herinner me nog hoe mijn eerste Vlaamse voorstelling werd gerecenseerd in een krant. De ondertoon was dat het allemaal wat harder had gemogen. Ik heb die journaliste opgebeld, maar wat bleek: ze was een Hollandse. Zij dacht dat ik in Vlaanderen hetzelfde als in Nederland ging doen. Niet dus, want dat is net de reden waarom het bij jullie zo goed lukt. Het is makkelijk om in dezelfde val te trappen als anderen en gewoon dezelfde show te brengen. Maar dan ben ik weer de Hollander met de grote bek. Of ik dezelfde toon ga aanslaan in De Ideale Wereld? Een iets hardere grap kan best. Soms slaan we een harde toon aan tegen politici die dingen niet waarmaken of corrupt zijn. Maar je moet ook de mooie dingen laten zien.
Merk je ook dat er in Vlaanderen een ander soort humor werkt?
Jullie zijn niet zo’n fan zijn van cynisme. Als je donkere uitspraken doet, trekt het Vlaamse publiek dat niet. Met zoiets krijg ik de lachers niet op mijn hand. Daartegenover staat dat jullie de ironie hoog in het vaandel dragen. Jullie doen ook makkelijker over bepaalde woorden. Als ik in Nederland ‘mongool’ gebruik, heeft dat al snel een racistische of beledigende ondertoon. Terwijl ik daarmee niet refereer naar iemand met het syndroom van Down. Ik heb daar in Nederland grote problemen mee gehad, terwijl ik mongool alleen had gezegd als aanduiding voor iemand die er een raar gedachtegoed op nahield en bizarre uitspraken deed.
De cabarettraditie is in Nederland uitgebreider dan in Vlaanderen. Was dat ook een voordeel?
Ja, maar dat niet alleen. Ik zit reeds twintig jaar in dit wereldje. Dit is echt een vak waarin ervaring belangrijk is. Toen ik in Nederland begon met comedy en voorstellingen maken, was het nog niet zo uitgepuurd zoals nu het geval is. Er was nog geregeld trial-and-error. Qua vormgeving ziet stand-upcomedy er ongeveer bij iedereen hetzelfde uit, maar zo simpel is het niet.
“Humor zit vaak in het misverstand. Jullie politici zijn daar erg ervaren in.” “In Nederlandse theaters moet ik mijn koffie zelf betalen. Zelfs al ben ik de artiest die er die avond gaat optreden.” “Ik hou nog steeds van Antwerpen, maar de irritatie over de files op de Ring begint langzaam toe te nemen.”
Het is meer dan een gek mannetje met een microfoon.
Wat heeft optreden in Vlaanderen meer dan Nederland?
Je krijgt in Nederland de mooiste zalen om in op te treden, maar meer dan de zaal en een kleedkamer zit er niet in. Wil je eten? Dan moet je elders maar iets zoeken. Een koffie? Geen probleem, maar die mag je zelf betalen. Zelfs al ben je de vedette die er die avond gaat optreden. Dat maakte ik vaak mee. In Vlaanderen omarmt men je, en heeft men lekker gekookt. Ik mag mee aanschuiven aan tafel voor een warme maaltijd en men is royaal met drank. Allemaal gratis! Voor jullie is dat misschien normaal, maar als gast in jullie land doet me dat echt veel. Het maakt zo’n optreden nog wat leuker.
Ooit zei je dat je naar Afrikaanse politiek moest kijken om iets van Belgische politiek te snappen. Heb je ondertussen al door hoe het werkt bij ons?
Ja, omdat ik altijd kijk naar Villa Politica.
Ik volg al die debatten om alles te begrijpen. Die uitspraak ging trouwens over de Brusselse regering, want dat is nog eens een geval apart. Maar sowieso heb ik al gemerkt dat het op sommige momenten totaal onhandig is om diverse regeringen te hebben. Dan beslist een minister uit de Vlaamse regering iets, maar zijn collega met dezelfde bevoegdheid uit de federale regering zegt net het tegenovergestelde. Toch? Maar voor mij hoeft er niks aan te veranderen. Dit is een zeer dankbare constellatie om humor over te maken. Humor zit vaak in het misverstand en daarin zijn jullie politici zeer ervaren. (lacht)
Zijn er dingen in Vlaanderen die je na twee jaar nog altijd niet snapt?
Het omfloerste, het onduidelijke in zeggen en handelen. Ik blijf me erover op een leuke manier verbazen. Ik merkte al snel dat jullie in een gesprek antwoorden geven die zo rond de pot draaien dat je nog alle kanten op kunt. Jullie antwoorden bieden legio mogelijkheden. Wij Nederlanders komen in een discussie meteen to the point. Zeker over humor moet je niet een hele dag vergaderen. Dat heb ik duidelijk op de redactie van De Ideale Wereld gesteld. We trekken de Nederlandse lijn en zien waar we uitkomen. Ik wil duidelijkheid en geen energie kwijtraken in vaagheden.
Kan je begrijpen dat wij raar kijken naar zo’n zwartepietendiscussie in Nederland?
Ja, maar nu noem je iets dat in Nederland wel héél slecht gemanaged is. Iedereen die dacht dat het zijn verantwoordelijkheid niet was, trok er zijn handen van af. Dan komt het weer in die heftige arena van meningen terecht en worden er kostbare potjes gebroken. Jullie hebben dat thema in Vlaanderen beter aangepakt. Een collegakomiek zei onlangs als grap dat de zwartepietendiscussie voortaan de nieuwe traditie zal worden, ter vervanging van het Sinterklaasfeest. En het is al een traditie, want elk jaar weet je dat die discussie in november losbarst.
Je komt op televisie, maar sta je als comedian niet het liefst op de planken?
Nee, ik ben iemand die altijd verschillende dingen wilt uitproberen. Ik zou echt ongelukkig worden als ik elk jaar een show maak en keer op keer hetzelfde rijtje van de grote theaters afloop. Voor mij zou er al snel sleur opduiken. Ik weet dat ik daarmee een andere visie heb dan enkele grote gevestigde waarden in Nederland zoals Youp van ’t Hek. Die lijkt wel een eeuwige tournee bezig en heeft elk jaar een nieuwe show. Maar dat is het liefste wat hij doet. Ik wil elke dag iets anders maken. Met De Ideale Wereld begin ik twee keer per week vanaf een wit blad. En dat geeft mij energie.