AT121 is zware pijnstiller zonder verslavende werking

Nieuw middel al met succes getest op muizen en apen

Amerikaanse onderzoekers hebben een nieuwe zware pijnstiller ontwikkeld waarvan een honderd keer kleinere dosis nodig is om hetzelfde effect te hebben als morfine, maar die niet het ernstige verslavingsgevaar van de huidige opioïden kent. Ze hopen het middel zo snel mogelijk op mensen te kunnen uittesten.

Het nieuws was de voorbije dagen prominent in de media: ook in België neemt het gebruik van zware pijnstillers als fentanyl, tramadol of oxycodon fors toe. Deze op stoffen uit opium gebaseerde middelen zijn dan ook de meest efficiënte pijnstillers die er bestaan. In minder dan tien jaar steeg het aantal gebruikers in ons land met een derde, tot 80 miljoen dosissen vorig jaar. Gaan we in ons land stilaan dezelfde weg op als Amerika, waar deskundigen waarschuwen voor een ‘dodelijke nationale verslaving aan zware pijnstillers’? Jaarlijks overlijden er tienduizenden Amerikanen aan een overdosis van deze sterk verslavende pijnstillers. Maar Belgische pijnexperten temperen de ongerustheid: bij ons is er van een ernstig probleem absoluut geen sprake. In vijf jaar tijd zijn er dertien overdosissen met opioïden geregistreerd. Al blijft terughoudendheid in het voorschrijfgedrag aanbevolen, stellen ze.

Geen geluksgevoel

Toch kan de ontwikkeling van AT121 mogelijk een belangrijke stap in de goede richting betekenen. Onderzoekers van de Amerikaanse Wake Forest Baptist Medical Center hebben dit experi- mentele middel gevonden in hun zoektocht naar een molecule die twee soorten receptoren in het brein bewerkt. “Het probleem bij de meest opioïden is dat ze zich niet alleen hechten aan de receptoren in het centrale zenuwstelsel die het pijngevoel regelen, maar ook een geluksgevoel stimuleren”, zegt onderzoeker MeiChuan Ko. “Daardoor bestaat de grote kans dat mensen er afhankelijk van worden, een belangrijke nadelige bijwerking. Onze samenstelling geeft hetzelfde pijnstillende effect als morfine, maar bindt zich tegelijkertijd aan receptoren die instinctieve en emotionele gedragingen regelen. Daardoor wordt het euforische gevoel dat mensen van opioïden krijgen, afgeblokt.”

Verslaafde apen

Dat dubbele effect werd duidelijk tijdens proeven met een groep van vijftien resusapen. “Het pijnstillende effect was vergelijkbaar met dat van morfine, alleen hadden we slechts een dosis nodig die honderd keer kleiner was dan die van morfine om hetzelfde effect te bereiken. Daarnaast hebben we met proeven bekeken of het middel een verslavend effect had op de dieren, door hen de kans te geven het zichzelf toe te dienen.” De apen hoefden maar op een knop te drukken om extra pijnstiller te krijgen. Dat deden ze (overwegend) niet. Bij een tegenproef met de bekende opioïde oxycodon bleek dat de resusapen zichzelf wel aan extra dosissen bleven helpen, tot de onderzoekers hen dat onmogelijk maakten. Dat geeft aan dat AT121 niet hetzelfde geluksgevoel opwekt als oxycodon. Meer nog: apen met een oxycodonverslaving werden minder afhankelijk als ze nadien AT121 kregen.

Afkicken

“Het zou op die manier uitzicht geven op een middel dat het misbruik van zware pijnstillers helpt afbouwen, een beetje wat buprenorphine doet bij heroïne. We hopen dat AT121 zowel pijnstillend kan werken als verslaving aan de huidig verkrijgbare opioïden kan verhinderen”, zegt MeiChuan Ko.

“Belangrijk is ook dat de apen met AT121 niet de typische problemen met hun ademhaling of met de hartvaten kregen die vaak voorkomen bij een overdosis opioïden.” Dergelijke bijwerkingen leidden in het recente verleden al tot de dood van bekende figuren als Prince en Michael Jackson.

In zes jaar op markt?

Dat de onderzoekers niet de traditionele muizen maar resusaapjes gebruikten in hun experimenten moet volgens hen de stap naar gebruik bij de mens verkleinen. Want het is lang niet zeker of AT121 dezelfde effecten op de mens gaat hebben. Zo richtte het onderzoek zich specifiek op het effect op de receptoren, maar minder op de mogelijke neveneffecten elders in het lichaam. Bovendien moeten de onderzoekers hun samenstelling eerst aan een hoop veiligheidstests onderwerpen voor de klinische proeven met mensen kunnen starten. “We hopen binnen anderhalf jaar met de klinische tests te kunnen beginnen. Als die succesvol uitpakken, kan het middel eventueel over zes jaar ter beschikking komen van patiënt en consument. Tot nu toe dienden we het middel via injectie toe, maar het is de bedoeling om het product in pilvorm verkrijgbaar te maken”, zegt professor Ko.

Mei-Chuan Ko Professor fysiologie en farmacologie

‘‘Ons middel stilt de pijn en blokkeert het euforische gevoel dat de huidige opioïden geven.’’

FOTO RR AT121 heeft niet het ernstige verslavingsgevaar van opioïden als morfine, maar wel hetzelfde pijnstillende effect.

FOTO RR