Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Het Schoonselhof avant la lettre
Sint-Fredeganduskerkhof, waar onder meer de adellijke familie Le Grelle ligt, onthult geheimen
Het Sint-Fredeganduskerkhof, in de Lakborslei in Deurne, is een goed bewaard geheim. Toch kent het begraafpark een rijke geschiedenis en is het beschermd als waardevol erfgoed. Ludo Peeters, voorzitter van het Deurnese volksmuseum Turninum, leidt uw krant rond.
Open Vld Deurne lanceerde het voorstel om van het Sint-Fredegandus begraafpark een open, stille plek te maken. Het historische kerkhof op de Lakborslei is gedeeltelijk beschermd als monument, gedeeltelijk erkend als waardevol erfgoed en kent talloze indrukwekkende grafmonumenten en beeldhouwwerken. Toch is Sint-Fredegandus een goed bewaard geheim. En dat is bijzonder jammer, vindt Ludo Peeters. Hij is voorzitter van het Deurnese volksmuseum Turninum en kent de geschiedenis van het begraafpark als geen ander. “Het kerkhof is een van de oudste uit de streek”, vertelt Peeters. Wanneer we de Lakborslei opdraaien en voorbij de ingang van de kerk komen, wijst Peeters naar het brede voetpad. “Dit maakte vroeger ook deel uit van het kerkhof”, zegt hij. “Dit was het atrium, onder de stoepstenen ligt nog een honderdtal graven. Wanneer ze hier nog eens graven, dan hang ik aan de telefoon van ’t stad, hoor. Dat wil ik niet missen.”
Spanjaarden
De kerk en het kerkhof hebben een lange geschiedenis. “In de tiende eeuw was er hier al sprake van een gebedshuis, weet Peeters. “Al is daar maar weinig over terug te vinden. De oorspronkelijke kerk was trouwens een Onze-Lieve-Vrouwekerk, die in 1598 door de Spanjaarden is afgebrand. In 1644 werd de huidige kerk gebouwd, Sint-Fredegandus. Sinds de zestiende eeuw werd hier al in en rond de kerk begraven. Het was Jozef II, de keizer van de Heilig Roomse Rijk, die in de achttiende eeuw verbood om nog in de kerken te begraven. Dat was voor de allerrijksten. Vandaag liggen er naar schatting 1.700 in de kerk begraven. Vanaf dat moment zijn ze rond de kerk beginnen begraven. Toen Napoleon in 1804 verbood om nog te begraven in de grote steden, ontstond in Parijs Père Lachaise (de grootste begraafplaats van de Franse hoofdstad met zo’n 69.000 grafzerken, red.). De stad Antwerpen koos voor Sint-Fredegandus om haar vips te begraven. Dit is dus het Père-Lachaise van ’t stad, met in totaal meer dan zesduizend graven.”
Is het Schoonselhof niet ons pronkstuk? “Nee”, reageert onze gids beslist. “Het Schoonselhof opende pas in 1921. Historisch gezien is Sint-Fredegandus de begraafplaats van de vooraanstaande Antwerpenaren.”
Zo ligt Jan Jacob De Laet (18151891) er begraven, een belangrijk figuur in de Vlaamse Beweging en de eerste Belgische volksverte- genwoordiger die de eed in het Nederlands aflegde.
Ook de Antwerpse volksdichter Andreas De Weerdt (1828-1893) ligt er, met een indrukwekkend grafmonument, net als kunstschilder Emile De La Montagne (1873-1956), baron Auguste Delbeke (1853-1921) en Antwerps burgemeester Alfons Hertogs (1843-1908). Ook adellijke families, zoals Van Lidth de Jeude en Le Grelle, hebben er hun laatste rustplaats.
Het oorspronkelijke grafmonument van Albert de Maquinay, oprichter van APC, het latere Esso, bevindt zich op Sint-Fredegandus. Albert Maquinay zelf werd in 1972 overgebracht naar het Schoonselhof.
Voormalig burgemeester
“En voormalig burgemeester van Deurne, Florent Pauwels (19301913), ligt hier ook”, weet Peeters. “Elk jaar komt een afstammeling uit Luik zijn graf opschonen. Sint-Fredegandus was dé begraafplek voor de fine fleur van Antwerpen”
Maar het Sint-Fredeganduskerkhof heeft meer te bieden dan enkel monumentale grafzerken en beeldhouwwerken. Sinds 1965 mag er niet meer begraven worden, met uitzondering van enkele families die nog een concessie hebben lopen op het beschermde gedeelte. In de jaren 70 werden de eerste zerken beschermd en nadien werd het begraafpark ook heraangelegd met enkele bijzondere nieuwigheden die onder impuls van het volksmuseum gerealiseerd zijn.
“Zo staat hier een collectie van 23 oude fruitrassen, vlak aan het prieeltje”, weet Peeters. “Dat hebben we kunnen realiseren met hulp van Walter Verbruggen (voormalig districtsschepen voor Groen in Deurne red.).”
Wat verderop komen we aan een heuvel, waar een weggetje als een spiraal naar boven loopt. “Dat is de Tumulus, een Keltische grafheuvel die bij de heraanleg geplaatst is”, vertelt Peeters. “Het is dus geen originele, maar als we bij archeologische opgravingen in Deurne nog menselijke resten bovenhalen, begraven we die hier, met respect voor de mens en het verleden.”
Oorspronkelijke fontein
Ernaast ligt een amfitheater, ook niet authentiek, maar het geeft het kerkhof wel iets extra. Aan het amfitheater houden we even halt. “De eerste noten beginnen al te vallen”, bemerkt onze gids. Op het kerkhof staan 119 notelaars. “Dat is dé kerkhofboom”, klinkt het. “Vroeger werden de noten verzameld voor de Heilige Geesttafel en werden ze verdeeld onder de armen.”
Volgens Peeters verdient het Sint-Fredegandus meer aandacht dan het krijgt. En ook hij heeft enkele ideeën om dat mogelijk te maken. “Over het kerkhof ligt het Papenhofpad, dat uitkomt op het Ringfietspad en de Ten Eeckhovelei”, zegt Peeters. “Dat zou een groene verbinding kunnen worden naar Spoor Oost. Als de restanten van de historische hoeve Papenhof blootgelegd worden, zou het een mooie archeologische site kunnen zijn. Ook het kerkhof zelf moet blijvend verzorgd worden. Aan de ingang ligt trouwens nog de oorspronkelijke fontein onder de grond. Waarom kan die niet terug in ere hersteld worden? De stad restaureert elk jaar zo’n tien à twaalf grafmonumenten op Sint-Fredegandus. En dat is nodig, anders zou het prachtige kerkhof snel zijn glorie verliezen.” Het Sint-Fredeganduskerkhof is dagelijks open vanaf 8 tot 20u. Vanaf de laatste zondag van oktober is het sluitingsuur 17u30. Het volkmuseum van Deurne geeft ook rondleidingen voor groepen.
Ludo Peeters
Volksmuseum Turninuim
“Het Schoonselhof is pas in 1921 geopend. Historisch gezien is Sint-Fredegandus de begraafplaats van de vooraanstaande Antwerpenaren.”