Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Met geen enkel ander optreden te vergelijken
Componist Max Richter speelt emotioneel slaapconcert van acht uur lang in kathedraal
De kerken lopen leeg, maar de nacht van vrijdag op zaterdag zat de kathedraal van Antwerpen aardig vol. Niet voor een misviering, weliswaar. De invloedrijke klassieke componist Max Richter voerde er voor een slapend publiek zijn marathoncompositie Sleep op. Een buitengewone plek voor een buitengewone gebeurtenis.
Hoe vertel je iets dat niet in woorden valt te vatten? Wat kan je nog zeggen als zwijgen de uren ervoor het antwoord op alle vragen was? Op welke manier kon je aan iemand die er niet bij was verwoorden wat je net had meegemaakt? Dat waren de kwesties die door ons hoofd spookten toen we zaterdagochtend rond kwart na acht de kathedraal uitstapten.
Dit machtige gebouw vormde de nacht daarvoor het adembenemende decor van Sleep, de acht uur durende compositie van Max Richter (52). De Duits-Britse klassieke componist voerde het stuk zelf uit met het zeskoppige American Contemporary Music Ensemble. Een unieke ervaring. Niet alleen omdat Richter het stuk per land slechts één keer uitvoert, maar ook omdat hij altijd bijzondere locaties kiest. Eerder stond hij er al mee in het Sydney Opera House in Australië, en in een park tegenover het Music Center in Los Angeles.
De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal werd ontruimd en volge- zet met veldbedjes van het Rode Kruis, waarop de kleine vierhonderd gelukkigen die een kaartje hadden kunnen bemachtigen de nacht konden doorbrengen. Een kaartje kostte 90 euro, ongeveer de prijs die je voor een overnachting in een b&b of een hotel zou betalen. Maar je slaapt niet elke dag in de kathedraal uiteraard.
“Meestal kan je op een plek als deze enkel horizontaal liggen, als men je tussen zes planken naar binnen draagt”, zegt boekhandelaar en fan Bart Van Aken. “Ik ben niet gelovig, dus dat zal mij nooit lukken. Maar dit wilde ik voor geen geld missen.”
Rubbens met teddybeer
Ook van de partij: Bart Paepen, de pastoor van de Kathedraalparochie. Die had de avond voordien al de repetitie bijgewoond, en probeerde in een inleiding voor het concert uit te leggen wat hij had meegemaakt. “Voor mij gaat Sleep over je veilig voelen. Over de veiligheid die je voelt als je als kind in de moederschoot zit. Dat is de plek waar elke mens het meest naar verlangt: naar die ervaring van geborgenheid.”
Dat was een goeie analyse, die je nadien in de reacties van het publiek bevestigd zag. Het was een buitengewoon zicht: mensen hadden kussens en slaapzakken mee, en installeerden zich vlak voor middernacht op de aan hen toegewezen bedden. Sommigen hadden hun pyjama al aan, anderen sleurden een teddybeer mee of legden een leesboek naast zich klaar. Want zoals Richter het zelf verwoordde: alles was toegelaten. Je mocht wakker blijven of met-
een gaan slapen. Rondwandelen tussen de iconische werken van Rubens. Zelfs op het podium zitten mocht.
Tegelijk zorgde Richter voor de muziek. Die muziek was heel bijzonder. In het gesprek dat we vooraf met hem hadden, lichtte hij het ontstaan van Sleep toe. “Deze muziek is mijn pleidooi voor een trager bestaan. We hollen dag in dag uit onszelf achterna, en vergeten te léven. Met als gevolg dat we niet meer de tijd nemen om écht te voelen. Dit is een slaapliedje dat acht uur duurt.”
Waar de meeste artiesten het als een belediging zouden ervaren mochten de fans indutten tijdens hun optreden, moedigt Richter het net aan. “Ik beschouw het als een privilege om voor slapende mensen op te treden. Hoeveel mensen zou je zelf in je slaapkamer toelaten? Die intimiteit mogen delen met een paar honderd mensen is bijzonder. Af en toe hoor ik wel eens iemand snurken, maar zelfs dat heeft iets gezelligs.”
Vluchtelingen
Met het snurken in de kathedraal viel het al bij al mee. Nog opmerkelijker was de haast sacrale stilte bij het publiek. De muziek, repetitief maar toch elke keer anders, ademde rust uit. Naargelang de nacht vorderde nam ook de samenhorigheid toe. Niet omdat er gesprekken ontstonden, maar je zag het aan de blikken die werden uitgewisseld. Koppels namen elkaar vast en knuffelden, of lagen in elkaar verstrengeld onder hun dekentje. Meer dan eens vloeiden er tranen van ontroering. Die veilige cocon die Paepen zo mooi beschreef, bestond écht.
Bovendien had dit optreden ook een sociale, en zelfs politieke dimensie. De reden waarom Richter
Sleep uitgerekend in de kathedraal wilde opvoeren, had alles te maken met het kunstwerk Diasporalia van Antwerpenaar Koen Theys, dat er staat opgesteld. Het is een slaapzaal die twaalf in brons gegoten matrassen laat zien met daarop tal van voorwerpen, die elk een eigen verhaal vertellen. Het idee om die twaalf bedden, die verwijzen naar de vluchtelingen die Europa in willen, voor één nacht aan te vullen met vierhonderd metgezellen, sprak Richter aan. “Het gaat de verkeerde kant uit met de wereld, dat was een van de beweegredenen om
Sleep te schrijven. Figuren als Trump maken het alleen maar erger. Daar wilde ik iets tegenover stellen.”
Dat dat gelukt is, bewees de enorme emotionele ontlading toen het optreden erop zat. Het applaus bleef maar aanhouden. “Om een idee te krijgen van de inspanning die Richter en zijn muzikanten geleverd hebben, zouden we eigenlijk acht uur moeten blijven klappen,” merkte fan Werner Potoms op. En hij had gelijk. Dit was met geen enkel ander optreden te vergelijken. Binnen de muren van de kathedraal kreeg je een idee van hoe een andere, tragere wereld eruit zou kunnen zien. Als atheïst ben ik nooit dichter bij een religieuze ervaring geweest.