Gazet van Antwerpen Stad en Rand
“De protesten in de Rif geven ook de jongeren hier een nieuwe identiteit”
Antwerpse Btisam Akarkach stelt boek samen over volksopstand in Noord-Marokko
De volksopstand tegen de onderdrukking in de Rif in Noord-Marokko heeft bijna twee jaar geduurd. Nu de leiders van de Hirak, letterlijk ‘volksbeweging’, zijn opgesloten, lijkt de strijd voorbij. “Integendeel, de Hirakprotesten hebben de verontwaardiging bij de Marokkanen in Europa, ook in Antwerpen, aangescherpt”, zegt Btisam Akarkach, die het boek Opstand in de Rif samenstelde.
Op 28 oktober 2016 wordt de jonge visverkoper Mohsin Fikri in Al Hoceima, in het noorden van Marokko, na een dispuut met de politie verpletterd in een vuilniswagen. Het incident vormt het begin van de Hirak, een volksopstand tegen de jarenlange onderdrukking van de bevolking in de Rif. De regio zag sinds de jaren zestig ongeveer een derde van haar bevolking naar Europa migreren. Van de Antwerpse Marokkanen is ongeveer tachtig procent afkomstig uit de Rif. Sociologe Btisam Akarkach, lector en stafmedewerker van de KdG-Hogeschool in Antwerpen, reconstrueerde het verhaal achter de opstand. Ze bundelde de essays van negen auteurs en schreef zelf een bijdrage over burgerjournalistiek en sociale media. “Met duizenden zijn ze de dag na de dood van die visverkoper op straat gekomen, ook de moeders”, zegt Akarkach. “Voor de bevolking was het genoeg geweest: de nog steeds abominabele infrastructuur, de afwezigheid van een universiteit en een ziekenhuis, het tekort aan scholen, de alomtegenwoordige corruptie en vooral de hoge werkloosheid. Ook de taal en de identiteit van de Riffijnen worden al jaren door Marokko ondermijnd.”
Volgens Akarkach heeft het harde optreden tegen de Hirak veel verontwaardiging uitgelokt. “Hoewel de Hirak altijd een vreedzaam karakter heeft gehad, wil de overheid de buitenwereld doen geloven dat de Rif wil afscheuren van Marokko. Dat is onzin. Intussen heeft de Hirak ook in andere Marokkaanse steden bijval gekregen, en ook onder de Marokkanen die naar Europa zijn gemigreerd. Iets wat Marokko niet graag ziet gebeuren.
Hirak-leider Nasser Zefzafi is in april veroordeeld tot twintig jaar cel. Leeft de Hirak nog?
Straatprotesten zijn onmogelijk geworden, want de Rif is belegerd gebied. Duizenden mensen, onder wie veel jongeren, zijn oppakt, naar schatting vijfhonderd zitten nog steeds vast. Toch is de Hirak niet dood, zeker niet. Het valt op hoe de protesten het Riffijnse bewustzijn van de Marokkaanse gemeenschappen in Europa hebben verscherpt. Ook in Antwerpen, Mechelen en Brussel zijn er acties geweest, georganiseerd door het solidariteitscomité Mohsin Fikri. Ik zie jongeren op sociale media hun profiel aanpassen naar Abdelkrim El Hattabi, de Riffijnse vrijheidsstrijder van begin 20ste eeuw. Bij eerdere protesten, eind jaren vijftig en ook in de jaren tachtig, was er alleen interesse vanuit intellectuele hoek. Nu zie je dat de Hirak veel breder wordt gedragen. Ook door de eerste generatie Marokkanen, die in de jaren zestig onder meer uit angst voor de repressie uit de regio is vertrokken. Of neem nu de nominatie van Hirak-leider Zefzafi voor de Sacharov-prijs voor de vrijheid van denken, uitgereikt door het Europees Parlement. Dat is in de gemeenschap breed opgepikt. Het is ook precies omdat ik van leerkrachten en jeugdwerkers steeds meer vragen kreeg over de Hirak dat ik op zoek ben gegaan naar het juiste verhaal erachter. Tot nu was er weinig of geen info, zeker niet in het Nederlands.
De Antwerpse Marokkanen lijken eerder koningsgezind. Wringt dat niet met de Hirak?
Velen zijn teleurgesteld in de koning omdat hij de Hirak in zijn vele toespraken nooit heeft erkend en evenmin over verzoening heeft gesproken. Het taboe om over de Rif-opstand te spreken, lijkt gebroken. Het eisenpakket van de volksbe- weging is dan ook herkenbaar voor de uitgeweken Marokkanen. Als ze hun land bezoeken, worden zij óók met corruptie geconfronteerd. Wil je bijvoorbeeld je erfenis in Marokko regelen, dan moet je als het ware een ambtenaar in dienst nemen, betalen dus, om iets geregeld te krijgen. Of als er een familielid ziek wordt en niet fatsoenlijk kan verzorgd worden. En iedere Antwerpse Marokkaan kent wel iemand wiens zoon of neef illegaal de Middellandse Zee is overgestoken.
Is de Hirak voor de jongeren hier dan geen ver-van-mijn-bedverhaal?
Absoluut niet. Juist omdat de sociale onrechtvaardigheid waarvoor hun grootvaders zijn gevlucht nog altijd bestaat. Ik zie bij de jongeren een snelle koerswijziging. Tot nu werd hun identiteit vooral herleid tot de islam. Daar is een nieuw referentiekader bijgekomen: hun Riffijnse identiteit. Ik zie de Hirak ook als een emancipatiebeweging. Leider Zefzafi is immers gearresteerd na zijn uitval naar een imam die de opstand veroordeelde. Kritiek op mensen met een status binnen de religie is ongezien in Marokko. Het doet mensen nadenken, jong én oud. En in die zin heeft de Hirak ook nog eens de kloof tussen de jonge en oude generatie gedicht.
Btisam Akarkach ‘‘De Hirak is ook een emancipatiebeweging. Leider Zefzafi is gearresteerd na zijn uitval naar een imam die de opstand veroordeelde.’’
KARIN VANHEUSDEN
Het boek Opstand in de Rif (EPO) wordt op maandag 17 september om 20u in De Roma voorgesteld.