Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Californië schaft vrijkomen op borgtocht volledig af
Ook bij ons betalen verdachten soms borg als ze niet in voorlopige hechtenis gaan
We kennen ‘m allemaal uit de Amerikaanse films, de crimineel die vrijkomt op borgtocht. Iconisch voor het rechtssysteem in de VS, maar Californië (thuisland van Hollywood) is nu de eerste staat die er komaf mee maakt en rechters verbiedt om een borg te eisen als voorwaarde voor voorlopige invrijheidstelling. Voorlopige hechtenis wordt er vanaf volgend jaar verleend op basis van risicoanalyse met behulp van een wiskundig algoritme. Onderzoeksrechter, hoe zit dat bij ons?
“België is gelukkig Amerika niet”, zegt de Antwerpse onderzoeksrechter Karel Van Cauwenberghe. “In het gebruik van algoritmes bij het bepalen of iemand in voorlopige hechtenis moet of niet, zie ik alleszins geen heil. Justitie is menselijk maatwerk. De wet is de wet, maar daarbinnen is er wel speling. Wie rechter is, doet dat met een bepaalde menselijke achtergrond en dat is nu juist de bedoeling van ons systeem. Een computer is niet ‘eerlijker’ dan de nuances die wij zoeken.”
Dat is nochtans wat in de VS wel speelt. Wie rijk is, kan makkelijk vrijkomen op borgtocht en wie arm is, kan dat niet. Klassenjustitie, gingen stemmen op, en her en der is er al gesleuteld aan het rechtssysteem. Zo ook in enkele county’s van Californië, dat het systeem van risicoanalyse met behulp van algoritmes volgend jaar wil uitrollen naar heel de staat. Of iemand op borgtocht vrij zal komen, hangt er dan niet meer van af of hij, zijn naasten of een borgkantoor voor zijn voorlopige invrijheidstelling kan betalen, maar van een aantal parameters, zoals iemands gerechtelijk verleden of leeftijd, die samen bepalen hoe hoog het risico is dat de verdachte zich aan het gerecht onttrekt. Het risico kan hoog, medium of laag zijn. Bij een risico dat medium is, geeft de rechter de doorslag: voorlopig opsluiten of niet.
Er is ook kritiek op de Democratische gouverneur die de nieuwe wetgeving tekende. Zo zou volgens activisten een algoritme “mensen met een bruine en zwarte huidskleur benadelen”.
Voorlopige hechtenis bij ons
Hoe zit het systeem van voorlopige hechtenis in ons land in elkaar? “Dat bepaalt de wet betreffende de voorlopige hechtenis”, zegt onderzoeksrechter Karel Van Cauwenberghe. “Iemand kan worden aangehouden als er ernstige aanwijzingen zijn naar schuld, als er gevaar is voor de openbare veiligheid, en/of als het om een feit gaat dat strafbaar is met meer dan vijftien jaar opsluiting. Bij andere misdrijven moet er ook sprake zijn van gevaar van recidive (dat de feiten zich herhalen, red.) en/of onttrekking aan het gerecht en/of collusie (samenspannen om het onderzoek te bemoeilijken of bewijzen te doen verdwijnen, red.). Alleen de onderzoeksrechter kan tot voorlopige hechtenis of invrijheidstelling beslissen. De raadkamer moet die aanhouding binnen de vijf dagen bevestigen en dan maandelijks eventueel handhaven. Als men beroep aantekent, komt dat voor de Kamer
Karel Van Cauwenberghe Onderzoeksrechter “Voorlopige hechtenis is een uitzondering.”
van Inbeschuldigingstelling. Iemand die in vrijheid gesteld werd, kan ik als onderzoeksrechter op elk moment in het onderzoek opnieuw aanhouden, op basis van nieuwe elementen.” “Mensen beseffen dit vaak niet, maar voorlopige hechtenis is eigenlijk een uitzonderingsmaatregel. Mensen worden vaak voorlopig vrijgelaten en het opleggen van een borgsom kan dan een goede tussenoplossing zijn om het risico te beperken dat iemand niet komt opdagen op zijn proces.”
Borg op maat
De verdachte komt dan vrij op het moment dat de borgsom wordt gestort op de Belgische Depositoen Consignatiekas. “De rechter kan die borgsom vrij opleggen, zonder minimum of maximum”, legt Van Cauwenberghe uit. “Maar dat hangt natuurlijk af van de aard van de zaak en de situatie van de verdachte. Het heeft weinig zin om 5.000 euro borg te vragen aan iemand die van het OCMW leeft bijvoorbeeld.” Ook een advocaat kan voorstellen om zijn cliënt voorlopig vrij te laten op borg. Hij heeft dan al afgetoetst wat financieel haalbaar is en kan een som voorstellen. Het is de (onderzoeks)rechter die dan beslist of hij daarop in gaat. Hoe vaak rechters een borgsom opleggen, is niet becijferd. Onderzoek stelt dat het “zeer weinig” gebeurt, Van Cauwenberghe houdt het op “toch geregeld”. “Bij mensen die van diefstal worden verdacht bijvoorbeeld, of bij drugskoeriers uit Frankrijk of Nederland die hier worden opgepakt. Maar uiteindelijk kan het bij elke verdachte. Dat hangt van onze eigen inschatting af in de loop van een onderzoeksproces.” Wat als de verdachte toch niet opdaagt op zijn proces? “Dan wordt hij bij verstek veroordeeld en wordt de borg verbeurd verklaard.” Het geld komt dan dus in handen van de staat.