Gazet van Antwerpen Stad en Rand
“De dood brengt je ook dicht bij het leven”
Eline De Munck toont zich van haar meest kwetsbare kant in muziektheaterreeks rond zelfdoding
Eline De Munck (30) heeft haar oma nooit gekend. De vrouw benam zich het leven toen Elines moeder vijftien was. Welke impact dat op de artieste en zakenvrouw heeft gehad, delen Eline De Munck en singer-songwriter Berlaen straks in een Te Gek!?-tournee rond zelfdoding. “De dood brengt je ook heel dicht bij het leven.”
Geestelijke gezondheid in Vlaanderen bespreekbaar maken, dat is al jaren het streefdoel van de Te Gek!?-campagnes. Verscheidene muzikale BV’s staken al hun nek uit om via concertreeksen psychische thema’s aan te kaarten bij het brede publiek. Van Rick de Leeuw en Jan Hautekiet, over Annelies Brosens en Axl Peleman, tot nu dus Eline De Munck (30) en Berlaen. Bekend van feelgoodprogramma’s als Boxing
Stars, Tegen de Sterren op of So You Think You Can Dance, maken concertgangers straks kennis met een opvallend ingetogen Eline.
Wat trok jou over de streep om scheep te gaan met Te Gek!?
Ik ken de projecten van Te Gek!? al langer, omdat ik ook zing bij Pigbag Army, een band met Axl Peleman. Hij begeleidde Annelies Brosens van Laïs in een vorige Te Gek!?-tournee rond depressie. Het resultaat was een heel serene voorstelling die ruimte gaf om te bezinnen en dieper in te gaan op moeilijke thema’s. Het taboe rond psychische problemen doorbreken, zoals Te Gek!? doet, vind ik sowieso fantastisch. Want er kampen helaas veel mensen met geestelijke kwalen. Erover communiceren en het debat aanzwengelen is belangrijk. Toen Te Gek!? me vroeg voor deze voorstelling, heb ik niet getwijfeld. Muziek maakt tastbaar wat niet gezegd kan worden, en is tegelijk helend. Ik ben vereerd om deze Open Geest-tournee te mogen aanvatten. Maar meer dan vereerd, vind ik het ook nodig om dit te doen.
Je trekt de baan op met singer-songwriter Berlaen. Hebben jullie een taakverdeling?
Wouter zorgt vooral voor de muziek, en ik zing. Ik lees ook brieven voor van nabestaanden, gericht aan hun geliefden die zelfmoord hebben gepleegd. Heel emotioneel is dat. Zelfdoding blijft heel zwaar, maar het is ook een fragiel en hoopvol thema. We spelen de voorstelling zowel voor mensen die opgenomen zijn in de psychiatrie, als voor hun vrienden en familie. We richten ons ook tot nabestaanden van mensen die zelfmoord pleegden. En tot mensen die niet betrokken zijn bij het thema, maar er meer over willen weten. Het klinkt heel fout om te zeggen dat je gefascineerd bent door zelfmoord, of dat het je intrigeert, maar eigenlijk is dat niet zo. Je wil gewoon weten wat het inhoudt. Wetende dat er in Vlaanderen dagelijks drie personen omkomen door zelfdoding, komen er dus veel mensen onrechtstreeks met de problematiek in contact. Het is dus belangrijk om signalen te herkennen van mensen die suïcidaal zijn.
Hoe hebben jullie zich in het thema ingewerkt?
Wij hebben ons licht opgestoken bij het Vlesp, het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie, en ik heb me ook verdiept in een boek en een podcast rond zelfdoding. Daarnaast raakt het thema me in mijn eigen leven: mijn mama haar mama heeft zelfmoord gepleegd. Dat was veertig jaar geleden, dus ik heb mijn oma nooit gekend. Maar die daad heeft wel de levens van haar nabestaanden getekend. Daarom vind ik het een grote verantwoordelijkheid om deze voorstelling te dragen. Ik wil dit verhaal op de juiste manier brengen, de juiste dingen zeggen. Voor mij is het ook primordiaal om aan te geven dat deze voorstelling niet over mij, Eline De Munck, gaat. Ik ben maar de dienaar, de verteller. Het gaat over wát er gezegd wordt, en niet over wie het zegt.
Jij hebt je oma niet gekend. In hoeverre kan zelfdoding op een familie wegen?
Mijn mama is met tien thuis. Zij is de derde jongste. Op haar vijftiende waren haar beide ouders al overleden. Ze is toen bij haar broer en zus ingetrokken, die toen ook nog hun weg in het leven aan het zoeken waren. Zo’n ervaring laat sporen na. De band tussen de broers en zussen langs moeders kant is heel hecht. De dood van hun moeder heeft tegelijk gezorgd voor heel veel liefde. Zelfdoding laat mensen soms dichter naar elkaar groeien, hoewel de pijn blijft. Je mag niet vergeten dat veertig jaar geleden niet over zelfdoding werd gepraat. Psychische hulp was onbestaande. Je moest het zelf maar zien op te lossen.
Hoe heeft jouw familie het aangepakt?
Je mag een geval van zelfdoding niet verzwijgen. Praat erover. Bij ons thuis rustte er geen taboe op oma’s zelfdoding. Er werd wel over gepraat, maar er werd niet veel over oma zelf gepraat. Men had het eerder over het voorval, het moment waarop het gebeurde en hoe dat toen voelde voor mijn mama. Over mijn oma zelf weet ik niet veel. Ik weet niet wie ze was, of van welke dingen ze hield.
Heb je nooit naar je oma’s verleden gepolst? Had je niet het gevoel dat er een schakel ontbrak?
Nee, ik sta achter mijn mama. Ik wil geen wonden openhalen die niet mijn wonden zijn. Het is haar pijn. Als kind stel je uiteraard vragen, en ik kreeg ook antwoorden. Maar als er dingen waren die niet verteld moesten worden, werd daar ook niets over gezegd. Dat zijn dan mama haar pijnen. Door het maken van de voorstelling voel ik wel dat nog niet alle pijn geheeld is. Er is pijn die ooit is weggezet in een hokje, zonder dat die doorheen de jaren nog werd aangeraakt. Voor mijn mama en tantes is het een heel emotionele ervaring dat ik deze voorstelling maak.
In hoeverre had de zelfdoding een effect op jouw opvoeding?
De impact was het grootst tijdens de puberteit. Toen ik vijftien werd, vond mama dat heel moeilijk. Ze had het gevoel dat ze niet wist hoe ze met pubers moest omgaan. Op dat vlak had ze geen voorbeelden, want haar ouders waren al overleden toen zij die leeftijd had. Toen wij tieners waren, heeft mama zich heel veel vragen gesteld over de opvoeding van mijn tweelingbroer en mij. Of ze het wel goed deed, hoe ze het beter kon doen? Zonder lichtende voorbeelden wordt opvoeden moeilijker.
Vaak heersen er schuldgevoelens bij nabestaanden van zelfdoding. Herkenbaar?
Ergens wel. Ik denk dat veel nabestaanden met schuldgevoelens worstelen, al kunnen zij er niets aan doen. Zelfdoding kan je niet voorkomen, het is de keuze van de betrokkene zelf. Je kunt er alleen maar zijn voor die persoon. Jezelf blijven, ondersteuning bieden, luisteren. Jij bent die ander niet. Als iemand zich van het leven wil beroven, is dat zijn keuze. Daarom is het belangrijk om je net níét schuldig te voelen, al is dat dan moeilijk. Bijna onmogelijk zelfs.
Maakt het feit dat je in je omgeving met zelfdoding werd geconfronteerd dat je zelf beter over je mentale gezondheid waakt?
Eigenlijk niet, ik heb nooit donkere gedachten. Dat verleden heeft ervoor gezorgd dat ik net een hele vrije en open opvoeding heb genoten. Precies omdat warmte en liefde heel belangrijk zijn om te voelen. Net als positiviteit, warme vibes, luisterbereidheid, er zijn voor elkaar... Zo’n instelling vloeit voort uit de confrontatie met zelfdoding, denk ik. De dood brengt je ook heel dicht bij het leven. Een vreemde contradictie, maar het is wel zo. Als er iemand uit je omgeving sterft, voel je pas hoe vergankelijk het leven is. En besef je ook hoe hard je het ervan moet pakken.
Is dat een levensles? Moet je proberen alles uit het leven te halen wat erin zit?
Toch wel, de enige die je geluk in de weg staat ben je zelf. Voor mensen die zich heel slecht voelen klinkt dat misschien als een leugen, maar het aanpakken van problemen is belangrijk, net als het uitspreken ervan. Er is niks mis met je slecht voelen. Dat te durven zeggen, wordt in onze maatschappij al gauw bestempeld als een zwakte. ‘Oei, je hebt problemen, kom maar niet te dichtbij.’ Alsof je slecht voelen besmettelijk is! Je kwetsbaar durven opstellen is net heel sterk. En je problemen aanpakken is ook niet gemakkelijk. Het kost veel meer energie om problemen bij de lurven te grijpen dan erin te berusten. Daarom is het belangrijk om je medemensen te laten voelen dat ze hun zorgen op tafel mogen leggen. ‘Je niet goed voelen is oké. We gaan er samen proberen iets aan te doen.’
Als tv-gezicht ben je erg actief op sociale media. Praten de overwegend jonge gebruikers er ook over zelfdoding?
Niet per se, ik heb de indruk dat er over het algemeen weinig over zelfdoding gepraat wordt. Mensen hebben er schrik van. Net daarom moet je het thema aansnijden. Zelf ben ik bijvoorbeeld ook nog nooit in een psychiatrisch centrum geweest. Als je daar niet moet zijn, ga je er ook niet heen. En dan ontstaan er allerlei misvattingen, terwijl zo’n centrum in de eerste plaats een kuuroord voor de geest is. Precies daarom spelen we de voorstelling ook in enkele psychiatrische centra. Zodat het plaatsen worden die even kunnen worden opengesteld. Toeschouwers ondervinden dan aan den lijve dat zo’n centrum een goede omgeving kan zijn, een rustgevend en warm nest.
Voor alle duidelijkheid: de voorstelling richt zich dus ook naar ‘buitenstaanders’?
Natuurlijk, gewone mensen zijn ook welkom. Velen denken in de trant van ‘ik weet niks van zelfdoding, ik heb er geen mening over en wil er mij niet over uitspreken, omdat ik niks verkeerds wil zeggen’. Er is niks mis met het hebben van een mening. Ook al kwam je nog niet met zelfdoding in aanraking, wil dat niet zeggen dat je er niks over mag denken of vertellen. Kom gewoon kijken, het kan interessant zijn.
Je bent vooral bekend als een leuke artieste, én de vrouw achter brillenmerk Odette Lunettes. Met deze tour toon je een ander gezicht. Een bewuste keuze?
Welnee, ik heb daar niet bij stilgestaan, maar ik merk wel dat mensen een andere kijk op mij krijgen. Toen ik begon met televisie bij JIM, was ik pas 18. Ik ben volwassen geworden op het scherm. De voorbije jaren is mijn werk geëtaleerd op een heel groot venster, maar ik ben niet meer de Eline van twaalf jaar geleden. Ik ben geëvolueerd in het leven. Ik wil mij engageren en een boodschap uitdragen.
Dat doe je door als artiest een moeilijk thema als zelfdoding bespreekbaar te maken?
Juist, na de voorstelling zijn er hulpverleners aanwezig die toeschouwers verder op weg kunnen helpen, maar Berlaen en ik stippen zelfdoding aan. Als artiesten zijn wij er om de mensen te bezinnen, om rust te brengen en geesten open te stellen. Muziek is een taal die iedereen spreekt en toelaat om dingen te zeggen waarover niet gesproken kan worden. Met muziek kan je op een andere manier een boodschap meegeven. Daar zorgen wij voor.
Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht op de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be
“Het kost veel meer energie om problemen bij de lurven te grijpen dan erin te berusten. Daarom is het belangrijk om je medemensen te laten voelen dat ze hun zorgen op tafel mogen leggen.”