“Onderwijzers worden positief gediscrimineerd”

Mannen met diploma in kleuter- of lager onderwijs zijn zo gewild dat ze kunnen ‘shoppen’ tussen scholen

Al sinds 1898 staan er meer juffen dan meesters voor de klas in het basisonderwijs, maar de jongste decennia zit de verhouding zodanig scheef dat directeurs het tekort aan mannen problematisch noemen. Er studeren er maar weinig af, en scholen staan om hen te springen. Hier en daar is er zelfs sprake van positieve discriminatie. “Vrouwen kunnen soms wat overreageren, mannen zorgen er dan wel weer voor dat alles wat kalmeert. Een gezonde mix heeft veel voordelen.”

Dat zegt Griet Huybrechts, directeur van Kadee in Deurne, een school waar één op de vier leerkrachten een man is. “Ik vind het belangrijk dat kinderen opgroeien in een omgeving met vrouwen én mannen. Ook in het contact met de ouders is het soms handig dat er ook mannen in de buurt zijn. Als directeur heb ik geen problemen met de vaders, maar ik moet soms wel op mijn strepen gaan staan en mij bewijzen tegenover mensen die een ander rollenpatroon gewend zijn.”

Ook andere basisschooldirecteurs die we contacteerden, noemen het onevenwicht tussen mannen en vrouwen “een probleem”. Of “een gemis”, zoals Birgit Van Eyck, directeur van de Antwerpse basisschool Het Weilandje. “Mannen kijken vaak op een andere, soms meer rationele manier naar problemen. En een beetje banaal: ook voor bepaalde klusjes is het handig om een sterke man in het team te hebben.” Loewie Delvou, directeur in het Onze-Lieve-Vrouw van Lourdesinstituut in Ekeren, heeft 36 jaar ervaring. “Een belangrijk pluspunt van vrouwelijke leerkrachten is het feit dat zij doorgaans méér structuur bieden dan hun mannelijke collega’s. Het nadeel is dat ze soms té afhankelijk worden van die structuren. De mannen hebben dan weer het voordeel dat ze meer ‘risico’s’ nemen bij het onderwijzen, wat natuurlijk geregeld voor ‘valpartijen’ zorgt, maar ook boeiende leerervaringen oplevert. Vrouwelijke leerkrachten houden meestal iets meer afstand in het omgaan met de kinderen, terwijl mannen meer humor gebruiken én meer relativeren in wat moet en kan.”

Oeroud gedrag

Volgens onderzoek zouden leerlingen bij mannelijke leerkrachten beter hun best doen om de meester te ‘pleasen’. Hoe kunnen we dat verklaren? “Dat heeft veel te maken onze drang om in een rangorde te leven”, zegt gedragsbioloog Mark Nelissen (Universiteit Antwerpen). “Vooral mannen kennen een steil gestructureerde rangorde, met een permanente drang om hoger op de ladder te klimmen, zelfs met heel kleine stapjes. Vrouwen kennen meer een afgeplatte rangorde, ze willen niet zo nodig hoger dan een ander klimmen, maar eerder samenwerken. Al is dat geen zwart/witverhaal.”

“In een klas heb je automatisch een rangorde, met de leerkracht als alfa (leider, red.). Zowel jongens als meisjes ervaren een man onbewust sneller als de alfa. Daarom willen ook vooral jongens de onderwijzer ‘pleasen’, omdat hen dat een millimeter omhoogtrekt op de ladder. Ze nemen de man vooraan in de klas sneller als voorbeeld, omdat hij dominant is. Een vrouw vergelijken ze eerder met een vriendin of hun moeder.”

“Je kunt het een beetje vergelijken met vrouwen in het leger of bij de politie: voor veel mensen wringt dat wat, omdat de vrouw zich van nature niet hiërarchisch genoeg gedraagt om binnen die zeer hiërarchische systemen te functioneren.” “Kortom”, zegt Nelissen, “een vrouw voor de klas stoort een beetje het ingebakken hiërarchisch handelen dat al honderdduizenden jaren in onze genen zit. Dat betekent natuurlijk niet dat het een probleem moet zijn, zelfs integendeel: zoals we veel ander oeroud gedrag vandaag beter onderdrukken, moeten kinderen ook leren dat de klas geen arena is voor dominantie, dat ze er zitten om dingen te leren, buiten een rangorde. Maar onbewust gedrag zal hoe dan ook nog de kop blijven opsteken.”

Gezagsfiguur

In scholen met kinderen uit islamitische gezinnen blijkt dat, maar ook bij andere groepen in de samenleving. “Kinderen met gedragsproblemen gedijen automatisch beter bij mannelijke leerkrachten, merk ik”, zegt Tine Embrechts, directeur van de muzische basisschool K’DO in Antwerpen. “Ik maak mij vooral zorgen over de jongens. Velen groeien op zonder papa om naar op te kijken, en dan is een mannelijk rolmodel op school echt nodig. Ik denk ook aan kinderen met twee moeders. Ook voor hen is een man voor de klas belangrijk.” Embrechts heeft dit schooljaar een extra man voor haar team gevonden, dat geeft vier mannen en vijftien vrouwen. “Het is zo dat een mannelijke leerkracht vaak positief gediscrimineerd wordt bij sollicitaties. Hij zal sneller een uitnodiging voor een gesprek krijgen. Maar uiteraard wordt vooral gekeken naar competenties.”

Mark Nelissen

Gedragsbioloog

‘‘Jongens nemen de man vooraan in de klas sneller als voorbeeld, omdat hij dominant is.’’

FOTO DIRK KERSTENS