Sympathie voor de duivel

DE MEESTER EN MARGARITA VR 19/10 - ZA 20/10 | ARENBERGSCHOUWBURG | ANTWERPEN | WWW.FROEFROE.BE, WWW.LAIKA.BE

Elk jaar staat het in Rusland bovenaan de eindejaarslijstjes en in een theater in Moskou wordt het nog dagelijks opgevoerd: De Meester en

Margarita van Michail Boelgakov. De Antwerpse gezelschappen FroeFroe en Laika kneedden de Russische cultroman tot een stuk voor jongeren. Wat zou Michail Boelgakov (1891-1940) ervan gevonden hebben dat zijn laatste roman, die destijds het daglicht niet mocht zien, vandaag nog steeds zo veel wordt gelezen en bewerkt? De auteur begon vermoedelijk aan De Meester en Margarita in 1929, maar verbrandde het eerste manuscript een jaar later, omdat hij voor zichzelf geen toekomst zag onder Stalins bewind. Boelgakov nam de draad weer op in 1931 en werkte aan de roman tot net voor zijn dood in 1940. Bij de eerste verschijning in 1966 – gecensureerd en als feuilleton in Rusland, in originele versie in het westen – sloeg De Meester en Margarita meteen wereldwijd aan. Voor The Rolling Stones leverde de cultroman zelfs inspiratie voor hun hit Sympathy for the Devil. En nu zijn er dus ook in Antwerpen twee theatergezelschappen in de ban van Boelgakov.

Lafheid versus moed

Voor hun versie van De Meester en Margarita (14+) zetten Laika en FroeFroe alvast de grote middelen in. Met zeven acteurs die tientallen personages vertolken, een muzikant, een arsenaal aan poppen, videobeelden en talloze maquettes uit karton. “Ons verhaal speelt niet langer in communistisch Moskou, maar in een niet nader genoemde, met ijzeren hand geregeerde grootstad”, vertelt Jo Roets (Laika), die samen met Marc Maillard (FroeFroe) regisseert. “De opeenvolgende scènes spelen in steeds weer een andere wijk, vaak ook in een ander milieu. Net als het boek heeft ons stuk diverse verhaallijnen. Tegen het einde verstrengelen die zich.” Grof geschetst speelt De Meester en Margarita in een stad waar het veilig wonen is, zolang je er geen ‘gevaarlijke’ meningen op nahoudt. De Meester, die bezig was met een boek, verdwijnt op een dag. Zijn bewerking van het Pontius Pilatusverhaal bleek niet te stroken met de heersende moraal. Terwijl zijn geliefde Margarita alles in de schaal legt om hem te redden, duikt te midden deze chaos de duivelse Woland op. “De uitdaging was om dit caleidoscopische boek om te keren tot een helder verhaal, zonder álles te willen verklaren en uit te leggen”, gaat Roets verder. “Wij spitsen ons in De Meester en Margarita vooral toe op de tegenstelling tussen lafheid en moed. Omdat we denken dat er, ook vandaag, lef vereist is om zaken naar buiten te brengen die ingaan tegen een bepaald populistisch discours. In tegenstelling tot de massa die toekijkt en zwijgt, blijft Margarita niet bij de pakken zitten. Vanwege haar moed wordt zij uiteindelijk beloond door de duivel.”

Licht heeft schaduw nodig

Met de duivel – in het stuk ‘Woland, professor in de zwarte magie’ genoemd – komt het intrigerendste personage uit De Meester en Margarita op de proppen. Als enige hoofdpersonage wordt hij vertolkt door een pop. “Het clichébeeld van de duivel als slechterik sneuvelt in Boelgakovs roman. De duivel komt niet om kwaad aan te richten, maar om al te zelfingenomen burgers te ontmaskeren.” Deze Woland gaat bovendien zelden alleen op pad. De spotzieke sater wordt bijgestaan door de kat Behemoth die af en toe van afmeting wisselt en een magere slungel, Korovjev. “Boelgakovs duivel is ook niet gekomen om de mensen van God af te brengen of zieltjes te winnen. In de communistische maatschappij ten tijde van Boelgakov, net als in de huidige samenleving, is God ‘afgeschaft’. In De Meester en Margarita is de duivel niet langer de stichter van het kwaad, maar juist de ontmaskeraar ervan. In een maatschappij waarin iedereen handelt in de zekerheid aan de ‘goede’ kant te staan, geeft Woland tegengas. Hij legt uit dat een wereld waarin alleen het ‘goede’ heerst, onleefbaar is: licht heeft schaduw nodig om niet onverdraaglijk te zijn. Daarmee legt Woland een hypocriete wereld van ‘officiële versies’ en fake news-verkondigers bloot”, besluit Roets. “Via deze figuur toont Boelgakov hoe onleefbaar en onmenselijk ideologieën zijn die de waarheid in pacht menen te hebben. In zo’n wereld kan alleen de duivel ons nog redden.”

“De uitdaging was om dit caleidoscopische boek om te keren tot een helder verhaal, zonder álles te willen verklaren en uit te leggen.”

FOTO KATHLEEN MICHIELS In De Meester en Margarita wordt de duivel als enige hoofdpersonage vertolkt door een pop.