“De Duitsers moesten de bevolking tot kalmte aanmanen”

Antwerpse historicus Pieter Serrien blikt terug op laatste van 1.561 dagen oorlog

“In de stad ontmoette je Duitse soldaten die schoenen, wijn en zelfs paarden verkochten. Alles wat ze konden missen, boden ze te koop aan voor belachelijke prijzen. Dat was het zekerste teken dat ze er definitief vandoor gingen”, schrijft ooggetuige Hubert Poels over de laatste dagen van de oorlog in Antwerpen. Het dagboekfragment komt uit het boek Het Elfde Uur van historicus Pieter Serrien.

De oorlog zou later de geschiedenis ingaan als de Eerste Wereldoorlog en eindigt op 11 november 1918 om 11u. Aanvankelijk gaat het slechts om een wapenstilstand van 36 dagen. Veel Duitse hogere officieren willen nadien voort vechten. Maar nog voor de wapenstilstand een feit is, is er in Duitsland en de bezette gebieden al een revolutie uitgebroken, waar ook heel wat soldaten van de bezettingsmacht zich bij aansluiten. Als de Duitse keizer Wilhelm II op 9 november, twee dagen voor de wapenstilstand ingaat, wordt afgezet en naar het neutrale Nederland vlucht, beseft iedereen langzaam maar zeker dat de oorlog bijna afgelopen is.

De Antwerpse historicus Pieter Serrien heeft in zijn boek Het Elfde Uur de laatste dag van de Eerste Wereldoorlog gereconstrueerd. “Op 11 november komt er een einde aan een oorlog die 1.561 dagen heeft geduurd. Over de Eerste Wereldoorlog is al heel wat geschreven. Vreemd genoeg zijn de laatste dagen van het conflict tot op heden altijd onderbelicht gebleven.”

Er valt nochtans genoeg over te schrijven. Op 10 november vallen er nog minstens 10.944 doden en gewonden aan beide kanten van het westelijk front. Zeker 2.738 van hen overleven die laatste dag niet. “De meeste soldaten, ook zij die sneuvelen, zijn die laatste oorlogsdag al op de hoogte van de nakende wapenstilstand. Veel soldaten en burgers sterven aan eerder opgelopen verwondingen of de Spaanse griep. Die ziekte kost vele mensen het leven”, zegt Serrien.

Vechten tot de laatste snik

Toch sneuvelen er nog altijd minstens duizend soldaten tijdens gevechten in de laatste uren. “Dat komt onder meer omdat de Franse maarschalk Ferdinand Foch in die laatste uren nog zoveel mogelijk terreinwinst wil boeken. Dat doet hij met het oog op een eventuele hervatting van de oorlog. De Duitsers van hun kant willen

Pieter Serrien

Historicus

‘‘Op 10 november vallen nog minstens 10.944 doden en gewonden aan beide kanten van het westelijk front. Zeker 2.738 van hen overleven die laatste oorlogsdag niet.’’

hun linies zo lang mogelijk vasthouden om de terugtrekking van de troepen naar het thuisland veilig te laten verlopen.” Voorts blijkt dat geweld om het geweld en de drang om nog een ultieme ‘heldendaad’ te stellen, voor velen reden is om niet passief op het einde van de oorlog te wachten.

Intussen in Antwerpen

Het is zondag 10 november en ook in Antwerpen zorgt de nakende wapenstilstand voor opwinding en chaos. In de stad hoor je echo’s van de soldatenraden en de revolutie die in Duitsland is uitgebroken, schrijft Pieter Serrien.

Die soldatenraden bestaan uit Duitse soldaten, maar ook uit burgers die hebben besloten om het heft in eigen handen te nemen. Geïnspireerd door de revolutie proberen die raden niet alleen in Duitsland, maar ook in de bezette gebieden de macht over te nemen.

Pieter Serrien beschrijft in zijn boek hoe het er in de laatste dagen in Antwerpen aan toe moet zijn gegaan. De Duitsers weigeren hun officieren nog te gehoorzamen en rukken hen de schouderstukken en kentekens af. De 18-jarige Antwerpenaar Willy Oomes omschrijft de sfeer als volgt in zijn dagboek: “De mariniers liepen ’t ene café in en ’t andere uit. En als ze een overste zagen, rukten ze stilzwijgend al zijn goud en kentekens af. De bevolking kon zoiets natuurlijk ook niet kalm aanzien en werd uitbundig van vreugde, omdat het einde nakend was. Het ging zo ver dat de Duitsers met machinegeweren door de stad reden om het volk tot kalmte aan te manen.”

Plunderingen en afrekeningen

De vreugde over de nakende bevrijding van Antwerpen, leidt ook tot plunderingen en afrekeningen met stedelingen die met de Duitsers hebben geheuld. “Hoe er met collaborateurs tijdens de Tweede Wereldoorlog werd afgerekend, is vrij goed bekend. Maar ook op het einde van de Eerste Wereldoorlog zijn Duitsgezinden hard aangepakt”, zegt Pieter Serrien. Ook dan worden vrouwen die het “met den Duits hebben aangelegd” kaalgeschoren en beschimpt. Anderen, die handel hebben gedreven met de Duitsers, zien hoe hun woningen en bedrijven geplunderd worden.

“De brutaliteit van de Duitse soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog was groot. Toen ze ons land binnenvielen, hadden velen zich bezondigd aan vernielingen, plunderingen en verkrachtingen. Dat zorgde ervoor dat er bij de plaatselijke bevolking een enorme wrok was tegen de soldaten”, legt Pieter Serrien uit. Wanneer de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog het land binnenvielen, gebeurde dat op een totaal andere manier. “De Duitsers hadden duidelijk hun les van Wereldoorlog I geleerd en de soldaten de opdracht gegeven om zich te gedragen. Ze marcheerden de stad binnen en probeerden in de gunst van de bevolking te komen, door zich netjes te gedragen. Dat was de oorlog ervoor wel anders”, aldus de historicus.

Uiteindelijk moet Antwerpen nog tot 15 november wachten tot de stad vrij is van Duitsers. Terwijl de meeste soldaten al het hazenpad hebben gekozen, is er nog een grote groep achtergebleven. Die vertrekt wanneer het Belgische leger op 15 november met veerboten de Schelde oversteekt en de stad vrijwel zonder wapengekletter inneemt.

Cyclist in Ath is laatste gesneuvelde

Elke oorlog heeft zijn laatste gesneuvelde. Voor de Britten is dat in Wereldoorlog I de soldaat George Ellison. Hij sneuvelt op 11 november om 9.30u bij Bergen. Elk jaar worden er nog bloemen voor hem