Reuzencultuur voor dummies

De reuzenfiguur is zo oud als de mens zelf, reuzen komen in de mythologie en volksverhalen van over de hele wereld voor, vaak als de verpersoonlijking van goed en kwaad. Maar wat willen we weten over de typisch Vlaamse reuzenstoeten?

GESCHIEDENIS

* Reuzen duiken in Europa al op in religieuze processies sinds de middeleeuwen. De eerste reuzen verwezen vaak naar Bijbelse figuren, denk aan David en Goliath. Het oudste spoor naar een in een processie gedragen reuzenpop dateert van 1160, in het Limburgse Hechtel-Eksel.

* De 16de eeuw is de gouden eeuw voor ommegangen en hun reuzen. De Antwerpse stadsreus Druon Antigoon (die volgens de legende de hand van schippers afhakte als ze geen tol wilden betalen) stamt uit die tijd.

* Maar in de 18de eeuw, met de Franse Revolutie en de Oostenrijkse overheersing, kwamen de reuzen onder vuur te liggen. Heel wat reuzen werden verboden of vernietigd, en op veel plekken verdween de reuzentraditie. * Maar in de 19de ‘romantische’ eeuw, krijgt, met de verheerlijking van de middeleeuwen, de reuzencultuur weer een boost. * Sindsdien is ze niet meer ver- dwenen, op de twee wereldoorlogen na. De jaren 80 van deze eeuw was er een ware reuzenrevival, in de jaren 90 een dip, en nu leven de reuzen weer op.

FEITEN EN CIJFERS

* Ons land telt naar schatting zo’n 1.500 reuzen.

* De oudste is het Ros Beiaard van Dendermonde, uit de late 15de eeuw. De oudste voltallige reuzenfamilie is die uit Mechelen. * De grootste gedragen reus van Europa is Jan Turpijn II uit Nieuwpoort. Hij is 10,4 meter hoog en 750 kilo zwaar. Daar zijn meer dan 20 dragers voor nodig.

RITUEEL

* Reuzen worden niet gemaakt maar geboren. Vaak hoort daar een doop(feest) bij, een officiële geboorteakte, en ze krijgen een peter en een meter.

* Reuzen kunnen net als mensen huwen en kinderen krijgen, en de regels zijn minder strikt. Er zijn er die huwen op de dag dat ze geboren worden bijvoorbeeld, en een grootva of -moe komt geregeld pas later op de proppen. Als ze sterven, kunnen reuzen een begrafenisstoet krijgen, waaraan een doodsbrief vooraf is gegaan. In hun leven maken ze meestal meerdere feesten of stoeten mee. * Tijdens zo’n plechtigheid dansen de reuzen, idealiter, maar die traditie is wat in het gedrang gekomen, omdat heel wat reuzen wieltjes hebben.

MATERIAAL

* Vroeger werden het hoofd, de armen en handen uit hout of papier-maché vervaardigd, en het lichaam uit rotan, in elkaar gevlochten door mandenvlechters. Jonge reuzen hebben vaak een hoofd van polyester en een lichaam van metalen buizen, soms een piepschuimen romp, en dat skelet staat geregeld op wieltjes.

FIGUREN

* Bijbelse figuren, historische, volkse. Mensen van betekenis in een gemeenschap, ambachtslieden, maar ook dieren. Veel kan.

REUZENDRAGERS

*In de 19de eeuw had een reuzengilde net zo’n hoge status als een schuttersgilde of een rederijkerskamer. Reuzendrager zijn was een eer van vader op zoon. In de 20ste eeuw kennen de reuzen een ‘vervolksing’, en verschuift de traditie ook van de steden naar het platteland. Kermis- en jaarmarktscomités nemen hun reus mee op kroegentocht. De meer ‘elitaire’ en volkse manier van vieren bestaan vandaag naast elkaar.