Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Iconisch Italiaans regisseur sterft: “Hij kon schilderen met zijn camera”
Legendarische Italiaanse regisseur Bernardo Bertolucci op 77-jarige leeftijd thuis overleden
Hij was een grootmeester, een monument, een van de reuzen van de Europese cinema. Maar de hetze rond de beruchte ‘boterscène’ in zijn controversiële film Last Tango in Paris heeft zijn reputatie wel voor eeuwig bezoedeld. De Italiaanse regisseur Bernardo Bertolucci is gisterochtend op 77-jarige leeftijd overleden in zijn huis in Rome. Hij was ziek, en zat al tien jaar in een rolstoel.
“Bijna per toeval” is zijn carrière begonnen, zo heeft hij het altijd zelf verteld. In de trappenhal van het herenhuis waar hij woonde. Bernardo Bertolucci, geboren in 1941 in Parma, was twintig toen hij thuis op die andere Italiaanse grootmeester botste: schrijver, filmmaker en journalist Pier Paolo Pasolini. Pasolini, een vriend van zijn vader, vroeg hem of hij wilde helpen bij het draaien van zijn debuut Accattone, een film die zich afspeelt in de Romeinse onderklasse. “Maar ik heb dat nog nooit gedaan”, zei Bertolucci. “Ik heb ook nog nooit een film geregisseerd”, antwoordde Pasolini.
Zo komt het dus dat Bertolucci zijn studies letteren aan de universiteit van Rome nooit heeft afgemaakt, maar op zijn 21ste, in 1962, met de hulp van Pasolini zijn debuut La Commare Secca draaide. Twee jaar later volgde
Prima della Rivoluzione, de eerste film waarmee hij echt impact maakte. Hij vertelde het verhaal van een jongen die grote moeite heeft met zijn bourgeois-afkomst. Bertolucci leverde er voor het eerst politieke kritiek mee.
Gouden Palm en Oscars
In zijn lange carrière regisseerde en schreef Bertolucci meer dan twintig films, waaronder talloze klassiekers. Hij sleepte ook verschillende prijzen in de wacht. Met The Last Emperor won hij in 1987 bijvoorbeeld negen Oscars, en in 2007 kreeg hij op het filmfestival van Venetië de Gouden Leeuw. Vier jaar later, in 2011, kreeg hij op het festival van Cannes de Ere Gouden Palm.
Zijn belangrijkste films maakte Bertolucci in de jaren 70, met onder meer Il Conformista en Novecento. Filmkenners kaderen hun belang in de intense debatten en grote polemieken die ze hebben opgewekt. “Bertolucci heeft het meer dan één keer over politiek in zijn films gehad”, zegt VRT-filmkenner Ward Verrijcken. “Hij leverde vooral felle kritiek op het fascisme van Benito Mussolini.
Ward Verrijcken
Filmkenner
“Hij bracht een radicaal politieke boodschap op een oogstrelende manier. Bertolucci kon schilderen met zijn camera.”
Twee elementen hebben een rol gespeeld: de tijd waarin hij leefde, en zijn vader. Bertolucci is geboren in 1941, en heeft dus als kind het fascisme van Mussolini meegemaakt. Van zijn vader, een dichter, schrijver en filmcriticus, leerde hij vragen te stellen via kunst. Het is de manier waarop Bertolucci die vragen stelde, die van hem zo’n grootmeester heeft gemaakt. Zijn kritiek was loeihard, maar de manier waarop hij ze leverde, was zo visueel verbluffend en poëtisch dat ze prachtig werd. Hij bracht een radicaal politieke boodschap op een oogstrelende manier. Bertolucci was een man die kon schilderen met zijn camera, zonder ooit maar één seconde de inhoud uit het oog te verliezen. Die combinatie heeft hem naar een eenzaam hoog niveau getild.”
Boter als glijmiddel Maar Bertolucci was ook niet vies van expliciete seksscènes. En
dat heeft hem met Last Tango in
Paris in het oog van een storm doen belanden die een eeuwige smet op zijn blazoen zou werpen. Al bij de verschijning in 1972 veroorzaakte de film veel controverse, vanwege het grote leeftijdsverschil tussen hoofdrolspelers Marlon Brando en Maria Schneider. Brando was toen 48, Schneider amper 19. Maar vooral toen Schneider in 2007 bekende dat ze zich “een beetje verkracht” had gevoeld tijdens de opnames, ontstond grote ophef.
Schneider bleek voor de beruchte ‘boterscène’ te zijn verplicht om anale seks te hebben, en niet op de hoogte te zijn geweest van het idee om boter als glijmiddel te gebruiken. Toen Bertolucci dat in 2013 ook zelf toegaf, was zijn reputatie voorgoed beschadigd. Toch heeft de filmmaker het probleem nooit zelf gezien. Hij heeft altijd vastgehouden aan zijn verdediging dat de scène “een artistieke keuze” was. “Deze heisa is een belachelijk misverstand”, zei hij. “Maria wist niet van die boter omdat ik haar reactie als Maria wilde, niet als het personage in de film. Daarom was ze boos.”
Gestorven bij familie
Bertolucci zat al tien jaar in een rolstoel, als gevolg van ernstige rugproblemen. Maar dat hield hem niet tegen om toch voort te werken en in 2013 met Io e Te zelfs nog een laatste film te maken. “Ik ben door de vele operaties tot een pauze gedwongen en zoals je ziet heeft het niet tot een betere rug geleid”, zei hij. “Ik heb beslist mijn medische toestand te aanvaarden in plaats van er tegen te strijden, en heb zo ontdekt dat er nog altijd veel mogelijk is. Zelfs een film maken.”
De strijd tegen kanker, die hem niet veel later trof, heeft hij nu wel verloren. Bertolucci is gisterochtend in zijn huis in Rome, omringd door zijn familie, overleden aan de gevolgen van een tumor in het lymfesysteem.