Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Straaljagers en oorlogsschepen om drie bootjes te stoppen
Conflict met Rusland laait opnieuw op
“Stop onmiddellijk! Anders openen we het vuur”, luidde het niet mis te verstane Russische bevel zondagmiddag. Drie Oekraïense schepen, twee militaire patrouilleboten en een sleepboot, vaarden die dag van hun basis in Odessa naar Marioepol, een havenstad aan de Zee van Azov. De enige doorgang naar die zee loopt via een door Rusland gecontroleerde smalle straat, de Straat van Kertsj. De Russische kustwacht deed de deur op slot voor de Oekraïense marineschepen.
“Er is geen agressie? Wij hebben geen wapens”, sputterde een verbaasde Oekraïense commandant nog tevergeefs. Kort na het onderhoud beschoot de Russische kustwacht de patrouilleboten en ramde het de kleinere sleepboot. Via de Oekraïense intercom weerklonk paniek. “We hebben gewonden! Ik heb hulp nodig.” De Russen kraaiden victorie: “Iedereen op het schip: handen omhoog.”
Krijgswet
Tot woede van Kiev nam Rusland de drie schepen in beslag en pakte het de bemanning op, waaronder zeker drie gewonden. Zij zitten nog steeds vast. President Petro Porosjenko kondigde de staat van beleg af. Die moet het land klaarmaken voor een oorlog. De krijgswet zou volgens de president een maand gelden en de verkiezingen in maart niet in het gedrang brengen. Westerse bondgenoten veroordelen het incident, maar ijverden ook voor een de-escalatie. Niemand wil de sluimerende oorlog tussen Oekraïne en door Rusland gesteunde separatisten in het oosten van het land doen oplaaien.
De reacties van Kiev doen het Kremlin met de ogen rollen. Het vindt dat Oekraïne het incident bewust heeft uitgelokt om achteraf alles in de schoenen van de ‘grote boze buur’ te schuiven. Volgens buitenlandminister Sergej Lavrov weet Oekraïne dat het niet onaangekondigd door de “Russische zee-engte” kan varen. De kleine vloot bleef volgens de minister ondanks de waarschuwingen hals-
starrig verder varen waardoor de kustwacht het grove geschut bovenhaalde. Brug
Geschut of niet, voorbij de zee-engte waren de Oekraïeners nooit geraakt. Het tegenhouden van schepen in de Straat van Kertsj was voor Rusland nooit zo gemakkelijk als nu. Nadat het in mei een brug opende tussen de Krim en het Russische vasteland kan het de vaarweg als een echte poortwachter afsluiten met een enkele tanker. Dat gebeurde ook zondag. Als extra slot op de deur hadden de Russen ook twee straaljagers en helikopters opgetrommeld.
Voor de annexatie van de Krim in 2014 gold de straat als ‘gedeeld territorium’. Maar sindsdien controleert Moskou beide oevers en beschouwt het de hele waterweg als de zijne. Dat leidde de voorbije jaren regelmatig tot spanningen tussen de Russische en Oekraïense schepen. Maar die liepen nooit zo hoog op als afgelopen zondag.
Volgens defensie-expert Sven Biscop (UGent) wil Rusland de Oekraïense havensteden in de Zee van Azov geleidelijk versmachten. “Rusland probeert de havens de facto te blokkeren.” Dat is niet onbelangrijk. Ongeveer 25% van de totale Oekraïense export zou via deze steden verlopen. “De zee-engte geeft het Kremlin een extra kaart in toekomstige onderhandelingen over bijvoorbeeld de door Rusland gesteunde separatisten in het oosten van Oekraïne.”
Waarom flakkert het geweld plots op?
Rusland had volgens Katlijn Malfliet, professor Russische politiek en Oost-Europees recht aan de KU Leuven, nood aan een duidelijk signaal richting de westerse landen. “Je kan dit niet los zien van de NAVO-oefeningen bij de Baltische staten. De NAVO toont dat het lidstaten kan verdedigen, in Oekraïne toont Rusland dat het zijn invloedssfeer controleert.”
Voor defensie-expert Sven Biscop (UGent) is het maritieme component nieuw in het conflict tussen Rusland en Oekraïne. Door als poortwachter van de Zee van Azov op te treden, controleert Rusland de export van de Oekraïense havens die daar liggen. President Petro Porosjenko liet in een recent interview uitschijnen dat 25% van de export van zijn land, voornamelijk ijzer en staal, via die havens verloopt.
Dreigt deze crisis te escaleren?
Toen vijf jaar geleden in de Oekraïense hoofdstad Kiev protesten uitbraken nadat de pro-Russische leider besloot om een associatieverdrag met de Europese Unie toch niet te ondertekenen, annexeerde Rusland de Krim. Tegelijk scheurden door Rusland gesteunde separatisten zich af in het oosten van het land. De burgeroorlog die daarop volgde, kostte al aan meer dan 10.000 mensen het leven. Katlijn Malfliet verwacht geen hardere confrontatie. “Daar heeft het economisch zwakke Oekraïne de middelen niet voor. Vergeet niet dat het land voor 90% afhankelijk is van Russische energie.”
Ook Sven Biscop ziet het conflict niet meteen escaleren. “Rusland heeft wat het wil en Oekraïne weet dat het bij een militaire escalatie niets te winnen heeft.”
Hoe moet het nu verder?
“Het grote probleem is dat Rusland geen oplossing wil”, zegt Sven Biscop. “Door Oekraïne onder druk te zetten, verhoogt het Kremlin de druk op de EU en de NAVO.”
Het land wil vooral duidelijk maken dat Oekraïne niet tot de westerse invloedssfeer behoort. Katlijn Malfliet verwacht op termijn een opdeling van de wereld in machtsblokken. “Niet volgens ideologie zoals tijdens de Koude Oorlog, maar volgens een geopolitieke spanning waarin democratie en pluralisme tegenover autocratie en orde staan.”
Biscop vermoedt dat een minderheid binnen het Kremlin precies daarom de relaties met Europa wil normaliseren. “Zij maken zich meer zorgen over de toenemende Chinese invloed en willen de banden met Europa aanhalen om het evenwicht te herstellen. Maar het gaat om een minderheid.”