Slachtoffer Holocaust

NS akkoord met compensaties voor slachtoffers van deportaties

Het “Jodentransport” was voor de Nederlandse Spoorwegen een lucratieve bezigheid. Zowat 2,5 miljoen euro verdienden de spoorwegen eraan om in opdracht van de Duitse bezetter Joden naar kamp Westerbork te brengen, een transitkamp voor Joden in Drenthe, in het noorden van Nederland. Vandaaruit werden ze overgebracht naar concentratieen vernietigingskampen.

Twee van die gedeporteerden waren Lena Blitz en Louis Muller, de ouders van Salo Muller (82). Zij werden in 1942 op hun werk door de Duitsers opgepakt. Zijn moeder had hem die ochtend afgezet aan de kleuterschool. “Tot vanavond, en lief zijn”, had ze gezegd. Dat waren ook haar laatste woorden tegen hem. Ze nam de tram naar het werk, waar ook haar vader in dienst was. Die ochtend vielen de Duitsers binnen. Ook op de adressen van de familie Muller elders in Amsterdam volgde een razzia.

De zesjarige Salo was net afgehaald op school door een oom toen de SS ook daar binnenstormde. Het gezin zag elkaar nog even in de Hollandsche Schouwburg, waar de opgepakten werden samengebracht. Kinderen tot zes jaar, zoals Salo, werden gescheiden van hun ouders. Die gingen naar de crèche aan de andere kant van de straat, waar ze enkele dagen moesten wachten voor ze hun ouders achterna moesten.

Maar na vier dagen bleek Salo spoorloos verdwenen. Een smokkelnetwerk waarbij de directie van de crèche betrokken was, redde zijn leven. Zijn vader, moeder en grootouders werden een jaar later omgebracht in de gaskamers van Auschwitz. Ze waren van de Hollandsche Schouwburg met een NS-trein, gecharterd door de nazi’s, naar Westerbork gebracht. Vandaaruit was het voor de meeste Nederlandse Joden een enkele rit naar de vernietigingskampen. Zowat 100.000 gevangenen zijn er vertrokken, amper 5.000 Joden en 32 Roma keerden levend terug.

Verlatingsangst

Vanaf 1942 zat het jongetje de rest van de oorlog ondergedoken op acht plaatsen, het langst in Ureterp in Friesland, waar hij de schuilnaam Japje kreeg. Maar ook daar werd hij uit veiligheid drie keer verhuisd. Op de eerste plek dreigde hij verraden te worden door een passant. Zijn tijdelijke voogden staken de man met een riek dood voor hij hen kon verklikken.

Hoewel hij niet eens negen was, herinnert Muller zich die dagen nog glashelder. Hoe hij als er bezoek was in het kippenhok moest gaan staan en muisstil zijn. Hoe hij anderhalf jaar in een hut woonde zonder elektriciteit of stromend water, geplaagd door eczeem en

De Belgische Spoorwegen hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog meer dan 25.000 mensen met de trein gedeporteerd naar Auschwitz. Dat gebeurde vanuit de Dossinkazerne in Mechelen met Belgisch spoorwegpersoneel en -materieel. “Naar de rol van de spoorwegen bij de deportatie moet nog onderzoek gevoerd worden”, vertelt Christophe Busch, de directeur van het museum Kazerne Dossin. De NMBS maakte volgens hem deel uit van een “gewillig België” dat zich te gemakkelijk inzette voor het bewind van de bezetter. Excuses zijn er al gekomen. In juni vorig jaar

Joods Actueel luizen. En vooral hoe hij net na de oorlog hysterisch werd toen zijn tante hem kwam ophalen om hem weer naar Amsterdam te brengen. Hij wilde niet meer weg uit Friesland. Die periode leverde hem extreme verlatingsangst op, die pas later in zijn leven naar boven zou komen.

Via een omweg kwam Muller bij Ajax terecht. Omdat hij het moeilijk had zich aan te passen in Amsterdam, haakte hij af op de middelbare school. Uiteindelijk volgde hij een opleiding tot masseur. Zijn leraar was verzorger bij Ajax en gaf hem er

een job. sprak voormalig spoorwegbaas Jannie Haek voor het eerst publiekelijk over de donkere periode uit de Belgische spoorgeschiedenis. “Maar een studie naar de eigen rol en schadevergoedingen ontbreekt.” Busch kent geen Belgische slachtoffers of nabestaanden die net als Salo Muller in Nederland een juridische strijd willen aangaan. Net als Mechels burgemeester Bart Somers (Open Vld) en

hoopt Busch dat de NMBS op eigen initiatief een onderzoek begint en niet zoals de Nederlandse Spoorwegen pas begint onder druk van een dreigende rechtszaak. Hij groeide uit tot de fysiotherapeut van de club en de morele steun- en toeverlaat van de gouden generatie, aangevoerd door Johan Cruijff.

Speciaal spoor aangelegd

Hoewel de jaren vorderden, kon Muller de trauma’s van de oorlog niet van zich afschudden. “Nu nog zijn er soms onverklaarbare zenuwen”, zei hij vijf jaar geleden. Vooral bij de rol die de Nederlandse Spoorwegen hadden gespeeld in het transport van opgepakte Joden, kon hij zich niet neerleggen. Dat er treinstellen naar Westerbork werden gereserveerd door de nazi’s, kon de spoorwegmaatschappij misschien niet tegenhouden. Maar de dienstverlening ging verder dan dat. De NS trok een speciale spoorlijn tot in het kamp zelf om het transport te vergemakkelijken en ontsnappingen te voorkomen. En daarna konden de Duitse bezetters ook overschakelen op goederenwagons om de tienduizenden mensen die uit Amsterdam en Rotterdam kwamen, weg te brengen. Bovendien bemande Nederlands personeel die treinen dan ook nog eens tot aan de Duitse grens. Onaanvaardbaar voor Muller, die de NS dan ook verantwoordelijkheid wilde doen nemen voor wat het had aangericht.

Frankrijk

Gesterkt door een eerdere overeenkomst in Frankrijk, waarbij nabestaanden 8.000 euro en overlevenden 80.000 euro schadevergoeding kregen van de spoorwegmaatschappij, eiste Muller hetzelfde van de NS. Onder publieke druk verontschuldigde de NS zich al in 2005, maar weigerde wel financiële compensatie. Maar de dreiging van Muller om tot een rechtszaak over te gaan, deed de maatschappij deze week dan toch overstag gaan. Hoe groot de bedragen zullen zijn en hoeveel mensen er aanspraak op kunnen maken, is nog niet afgesproken. Om dat te bepalen en alle gegevens te verzamelen, zal een speciale commissie worden aangesteld. Zeker is wel dat veel overlevenden er ondertussen niet meer zijn, en dat nabestaanden nog een tijd geduld zullen moeten hebben.

FOTO RR Het eerste transport vanuit Westerbork.

FOTO HOLLANDSE HOOGTE