Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Rechters zijn strenger voor eigen geslacht en drugsklanten met islamitische naam
Conclusie na onderzoek van uitspraken rechtbanken Antwerpen, Hasselt en Tongeren
Vrouwelijke rechters zijn in zedenzaken strenger voor vrouwelijke daders. Mannen zijn harder voor mannen. Beklaagden met een islamitische naam hebben meer kans om veroordeeld te worden voor drugs dan daders met een Vlaamse naam. Dat blijkt uit een onderzoek van UHasselt.
Ruim vierduizend dossiers heeft UHasselt-econoom Samantha Bielen (29) in de archieven van de rechtbanken van Antwerpen, Hasselt en Tongeren doorspit om uit te zoeken wat zoal invloed heeft op een vonnis.
“We analyseren de uitspraak op zo’n honderd indicatoren. Dat gaat heel breed: van de leeftijd van de beklaagde, de naam, drugs of alcohol, de aard van het misdrijf, tot geslacht en ervaring van de rechter”, zegt Bielen.
Statistische discriminatie
“Daaruit is onder meer gebleken dat de naam van de beklaagde een rol speelt. Mensen met een islamitisch klinkende naam hebben vier tot vijf procentpunten meer kans om veroordeeld te worden in drugszaken. Als je weet dat 12% in zulke zaken vrijgesproken wordt, betekent het dat je met een islamitische naam een derde meer kans hebt om veroordeeld te worden. Voor alle duidelijkheid: dat betekent absoluut niet dat rechters racistisch zijn. Maar ze moeten in korte tijd beslissingen nemen met beperkte info. We noemen dat statistische discriminatie: als rechters ervan uitgaan dat mensen met een islamitische naam statistisch gezien meer misdrijven plegen, wordt dat, onbewust, al eens meegenomen in hun denkproces.”
Nabijheid van moskee
Nog opmerkelijk: hoe dichter een rechter bij een moskee woont, hoe minder dat effect speelt. “Hoe meer mensen in aanraking komen met andere culturen, hoe beter ze het kunnen relativeren.”
Doet het uiterlijk er ook toe? “Blijkbaar niet. We hebben gekeken naar de zaken waarin de rechter effectief de beklaagde heeft gezien en niet. En daar bleek geen verschil. Ook nationaliteit en geboorteland spelen niet mee.”
In een onderzoek naar zedenzaken blijkt dan weer een link tussen straf en geslacht. “Rechters zijn strenger voor hun eigen geslacht: mannen bestraffen mannen strenger, vrouwelijke rechters oordelen harder over vrouwelijke daders.”
Kosten-batenanalyse
Waarom gaat een econoom onderzoek doen naar criminaliteit? “Nobelprijswinnaar Gary Becker zag wat iemand ertoe aanzet om misdrijven te plegen als een economisch denkproces: een kostenbatenanalyse. Dus: de crimineel weegt (impliciet) zijn voor- en nadelen af voor hij het feit pleegt. Zo is de tijd die hij spendeert aan de voorbereiding bijvoorbeeld een kostenpost. Of de straf als hij betrapt wordt. De baten zijn logisch: het financiële voordeel, maar bijvoorbeeld ook de kick bij vandalisme.”
Binnenkort neemt de onderzoeksgroep beleidsmanagement ook de politierechtbanken onder de loep. “Als ik op congressen in de VS vertel dat straffen hier niet altijd uitgevoerd worden, kijken ze me ongelovig aan: een rechter heeft dat beslist en er gebeurt níéts
mee? Er is veel werk in zo’n dossier gekropen, door politie, parket, de rechter ... Wat als dat dan geen afschrikeffect heeft, want er gebeurt toch niets? Maar ook omgekeerd wegen we de kosten af tegenover de baten. Wat als een gevangenisstraf van tien jaar geen zin heeft, alleen zorgt dat die persoon nog meer misdrijven gaat plegen? Moeten we dan geen alternatieven zoeken?”