...plots heeft ook Noordpool gat in de ozonlaag

Wetenschappers zagen deze maand dat de ozonlaag boven de Noordpool het grootste gat ooit gemeten vertoont. Normaal zit daar helemaal geen gat, wel boven de Zuidpool. Op die plek worden juist positieve records gebroken.

Misschien nog meer dan kernenergie zette het gat in de ozonlaag de mensheid in de jaren tachtig aan tot een zeker milieubewustzijn. Die ozonlaag beschermt ons tegen de schadelijke ultraviolette straling van de zon, die onder meer huidkanker veroorzaakt. De zogenaamde CFK’s (chloorfluorkoolwaterstoffen) brachten de ozonlaag in de jaren tachtig schrikbarend veel schade toe. Die CFK’s zaten vooral in drijfgassen, koelmiddelen en isolatieschuim. Omdat ze zo schadelijk waren voor het milieu, legde het Montreal Protocol het gebruik van CFK’s in 1986 aan banden.

Dat werpt zijn vruchten af. Ieder jaar in september – de lente op de Zuidpool – duikt het spreekwoordelijke gat in de ozonlaag nog altijd boven Antarctica op. Al gaat het niet echt om een gat, eerder om een verdunning van de laag. Onderzoekers van de Copernicus Atmosphere Monitoring Service stelden eind 2019 vast dat het gat kleiner was dan het in dertig jaar ooit was geweest.

Het ozongat doet zich normaal uitsluitend boven de Zuidpool voor, maar de voorbije weken dunde de ozonlaag boven het noordpoolgebied opvallend uit. Wetenschappers van de Vrije Universiteit Brussel (ULB) stelden vast dat de daling van de stratosferische ozon er tien dagen geleden rond 30% lag, de grootste daling ooit gemeten. Er was ook een significante toename van de UV-straling die het aardoppervlak bereikte. Normaal manifesteert zich boven het noordelijke gebied zelden – hoogstens eens in de tien jaar – zo’n opening.

Extreme weersomstandigheden

Daarin spelen weersomstandigheden een doorslaggevende rol. Een belangrijke voorwaarde voor de vernietiging van ozon in de stratosfeer is dat de temperaturen er tot minder dan -80 graden Celsius zakken. “De wintertemperaturen boven het noordpoolgebied zijn gemiddeld hoger dan die boven Antarctica. Maar dit jaar deden zich extreme weersomstandigheden voor”, zeggen de Belgische onderzoekers.

“Bij temperaturen onder -80 graden Celsius vormen zich wolken in de lagere stratosfeer en ontstaan er chemische reacties die halogeenkoolstoffen, die onschadelijk zijn voor ozon, omzetten in actieve, schadelijke verbindingen. Deze processen leiden tot een snelle vernietiging van ozon wanneer het zonlicht boven de pool terugkeert.” Met de intrede van de lente, dus. Volgens de wetenschappers zorgde een zeer koude en aanhoudende stratosferische winter boven de noordpool ervoor dat de vernietiging van ozon bleef aanslepen. Toch gaan wetenschappers er wereldwijd van uit dat de cyclus van de jaarlijkse verdunning van de ozonlaag dankzij de genomen maatregelen geleidelijk aan helemaal ophoudt. Dat neemt wel wat tijd in beslag: CFK’s hebben een levensduur van vijftig tot honderd jaar. Ze blijven dus heel lang in de atmosfeer hangen. Volgens het laatste internationale rapport keert de hoeveelheid ozon naar verwachting rond 2060 op de Zuidpool en rond 2030 op de Noordpool terug naar het niveau van voor de jaren tachtig.

CFC-11

Maar dan mag de mens geen roet in het eten gooien. Hoewel de aanwezigheid van het CFKgas CFC-11 in de atmosfeer sinds de jaren negentig flink verminderd was, stelden Amerikaanse wetenschappers vanaf

2013 een trendbreuk vast. In

2018 werden er weer zoveel hoeveelheden CFC-11 waargenomen dat er alleen maar sprake kon zijn van een of meerdere nieuwe fabrieken die voor de uitstoot verantwoordelijk waren. Onderzoek wees uit dat de bron te zoeken was in Oost-Azië, meer bepaald in enkele noordelijke Chinese provincies. Maar de precieze locatie laat zich voorlopig moeilijk bepalen. Onder druk van de buitenwereld beloofde de Chinese overheid daar beter op toe te zien.

FOTO GETTY IMAGES