Gazet van Antwerpen Stad en Rand
“Commissie Mensenhandel komt geen moment te vroeg” Payoke en Fitstudio Bibi helpen vrouwelijke slachtoffers van mensenhandel met sporten
Wat is het verschil tussen mensenhandel en mensensmokkel? Dat kwam expert en Antwerpenaar Stef Janssens in de Kamer uitleggen tijdens de eerste zitting van de bijzondere parlementaire commissie Mensenhandel. De laatste keer dat een Kamercommissie zich over dit thema boog, was in 2012. Intussen is de wereld veranderd, hebben internationale bendes zich gereorganiseerd en was de publieke aandacht voor deze problematiek wat geluwd. “Het Essex-drama, maar ook de oorlog in Oekraïne brachten daar verandering in”, vertelt Janssens. 27 jaar na de beklijvende getuigenissen van Patsy Sorensen over seksuele uitbuiting, tijdens de eerste commissie Mensenhandel, pleit hij voor meer aandacht en middelen om de strijd tegen moderne slavernij op te voeren.
Al twintig jaar volgt Janssens de problematiek rond mensenhandel en mensensmokkel. Als expert bij Myria, het Federaal Migratiecentrum en nationaal onafhankelijk rapporteur voor mensenhandel en mensensmokkel, adviseert en evalueert hij samen met zijn collega’s de overheid inzake wetgeving en beleid. “Mensenhandel en mensensmokkel zijn twee verschillende zaken”, benadrukt hij. “Bij mensensmokkel verdienen criminelen geld aan het illegaal verplaatsen van personen over Europese buitengrenzen. Het gaat dus altijd om een internationaal fenomeen. Mensenhandel is moderne slavernij waarbij criminelen hun slachtoffers uitbuiten en daar geld aan verdienen. Die uitbuiting kan verschillende vormen aannemen. Soms worden mensen seksueel uitgebuit in de prostitutie. Maar uitbuiting kan ook economisch zijn, bijvoorbeeld in de bouwsector, de horeca of thuis, als huisslaaf. Mensenhandel is dus zeker niet altijd internationaal en lang niet alle slachtoffers zijn vrouwen. Het merendeel is zelfs man, behalve wanneer het om seksuele uitbuiting gaat. Daar is 95% van de slachtoffers een vrouw.” Naast het delen van kennis en het verlenen van advies aan de overheid, stelt Myria zich ook burgerlijke partij in rechtszaken rond mensenhandel, zoals bij het Essex-drama. Daarbij overleden 39 Vietnamese vluchtelingen in een koelcontainer, onderweg van Zeebrugge naar het Britse Essex. Hoewel illegale transmigratie naar het Verenigd Koninkrijk al veel eerder een chronisch probleem was, vergrootte dit drama de politieke bewustwording die tot de oprichting van de bijzondere commissie leidde. Janssens beet zich jarenlang vast in de zaak en vertelt in detail over de gruwel die de slachtoffers moesten doorstaan.
“Viptransport”
Janssens: “De Vietnamese criminele organisatie die verantwoordelijk was voor de dood van 39 Vietnamezen was internationaal vertakt en opereerde onder andere vanuit Parijs, Berlijn en Brussel. In Vietnam verleidden de criminelen hun slachtoffers onder meer met werk- en studentenvisums voor Hongarije, Polen en Roemenië, waar ze veel geld zouden kunnen verdienen. Vrijwel alle slachtoffers waren straatarm, waardoor ze deze kans met beide handen grepen. Voor de reis naar Europa rekende de bende echter 13.000 euro aan. Een deel daarvan moesten de families van de slachtoffers vooraf bij elkaar zien te sprokkelen. De rest moesten ze achteraf betalen, wanneer ze in Europa aan de slag gingen.” Wie met een officieel werk- of studentenvisum reist, kan normaal gezien zo het vliegtuig op. Maar dat was voor deze reizigers helemaal niet het geval. Uit tal van getuigenissen uit het dossier blijkt dat de slachtoffers soms
Stef Janssens
Myria, Federaal Expertisecentrum voor Migratie
uren door Russische of Duitse bossen moesten wandelen in de hoop niet gezien te worden. Op bepaalde afspraakplaatsen werden ze dan opgewacht door transporteurs en moesten ze zich verstoppen in het laadruim van een vrachtwagentrailer. “Slachtoffers die wilden doorreizen naar het Verenigd Koninkrijk konden ook gebruikmaken van een zogenaamd ‘viptransport’ met hondenof paardentransporten. De geur van honden en paarden zou eventuele speurhonden misleiden waardoor de pakkans kleiner wordt. Voor zulke transporten vroegen de criminelen echter 19.000 euro. Slachtoffers die dat betaalden, moesten soms toch mee met gewone transporten en zagen hun geld nooit terug, integendeel.”
Cannabis plukken
Omdat de Vietnamese families vooraf maar een deel van hun schuld hadden betaald, bleef er nog een deel openstaan. “Om dit overige deel af te betalen, moesten veel slachtoffers aan de slag voor de criminele organisatie”, vervolgt Janssens. “Uit het onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat veel slachtoffers reisden via Berlijn en daar in restaurants en nagelsalons moesten werken. Sommigen moesten zelfs namaaksigaretten of namaakluxegoederen verkopen. De bende dwong hen dus in de criminaliteit om hun schuld af te lossen. Dat is wat we in vaktermen debt-bondage-situaties noemen.” Ook bij gedwongen prostitutie is vaak sprake van een reisschuld die via gedwongen sekswerk moet worden terugbetaald. “In het Nederlandse deel van het netwerk zagen we dat sommige Vietnamezen op plantages als cannabisplukkers moesten werken, aan de slag moesten als huisslaaf en seksueel misbruikt werden.”
“Daarbij werden de slachtoffers op slinkse wijze misleid om er nog meer geld aan te kunnen verdienen. Tijdens de tocht naar Europa verbleven ze soms wat langer in eenzelfde stad, waar ze met meerderen in zogenaamde ‘safe houses’ werden ondergebracht. Om de buren niet te alarmeren, moesten ze muisstil zijn. Om niet
“Bij een te beperkt onderzoek is de kans groot dat criminele bendes gealarmeerd raken of zelfs bijleren over de opsporingstechnieken van de politiediensten.”
Kwetsbare groepen vinden vaak moeilijk hun weg naar de sportclub. Zeker voor slachtoffers van mensenhandel kan een sportomgeving heel onveilig aanvoelen. Daarom slaan hulporganisatie Payoke en de coaches van Fitstudio Bibi Antwerpen de handen in elkaar voor een uniek project waarbij slachtoffers van seksuele uitbuiting in een veilige omgeving begeleid kunnen sporten.
“Onderzoek toont aan dat regelmatig sporten niet alleen bijdraagt tot het verbeteren van de algemene conditie, maar ook tot het herstelproces van psychische aandoeningen zoals depressie, angststoornissen of posttraumatisch stresssyndroom”, vertelt Robbert Leysen van Payoke. “Daarom zetten we als hulporganisatie graag in op sport als extra ondersteuning naast de traditionele psychotherapie. Binnen een nieuw Europees project, AMELIE, willen we de algemene gezondheid en het welbevinden van de slachtoffers van mensenhandel verbeteren.”
Niet prestatiegericht
Bij de zoektocht naar een lokale partner viel Payokes keuze op Fitstudio Bibi. In hun studio aan het Antwerpse Klapdorp creëerden de twee oprichtsters een safe space waar vrouwen in alle gemoedsrust kunnen komen sporten. “In een traditionele sportclub ligt de nadruk vaak op prestaties”, benadrukt oprichtster en coach Katrien Sas. “In onze studio focussen we op een veel gemoedelijkere en persoonlijkere aanpak op maat van elke individuele
Katrien Sas Fitstudio Bibi
vrouw”, verzekert ze.
Het is de eerste keer dat Fitstudio Bibi samenwerkt met Payoke. “Toch willen we deze vijf vrouwen niet specifiek benaderen als slachtoffers van mensenhandel.
Het is net de bedoeling dat ze bij ons hun situatie even kunnen vergeten en hun lichaam weer leren aanvoelen”, klinkt het. Omwille van de taalbarrière moet Katrien sommige dingen wat vaker dan anders opnieuw uitleggen, maar haar diploma orthopedagogie en haar ervaring als hulpverlener helpen haar om het nodige geduld aan de dag te leggen. “Tijdens onze eerste sessie hebben we samen eigenlijk heel veel gelachen. Dat betekent dat zowel de vrouwen als ikzelf er veel plezier aan beleven en dat is ook echt de bedoeling.”
Na afloop van de eerste sessie kregen de dames een elastiek waarmee ze ook thuis aan de slag kunnen, maar er volgen zeker nog negen begeleide sessies van Katrien. Daarna is het proefproject afgelopen en zal het worden geevalueerd. (dvt)
“In onze studio focussen we op een veel gemoedelijkere en persoonlijkere aanpak op maat van elke individuele vrouw.”