“Als iets een wonderproduct lijkt, is er iets wat we niet weten”

Opdrachthouder Karl Vrancken blijft langer aan zet

Het begon een jaar geleden, met grote hoeveelheden van het schadelijke PFOS in Zwijndrecht. De aangestelde specialist heeft intussen liefst vierduizend mogelijk vervuilde sites op het oog. Reden genoeg voor de Vlaamse regering om de opdracht van Karl Vrancken met nog zeker een half jaar te verlengen. Maar het stopt niet bij PFOS en konsoorten, waarschuwt die. Er was al asbest, er waren al CFK’s en er zullen er nog komen. “Als iets een wonderoplossing lijkt, is er iets dat we nog niet weten.”

PFOS zit onder meer in blusschuim, in de antiaanbaklaag in pannen en de waterwerende laag op schoenen en regenjassen. Maar in de buurt van producent 3M in Zwijndrecht bleek het ook aanwezig in bodem en grondwater, en zelfs in het bloed van de omwonenden. Het probleem bleek nog ruimer, met gelijkaardige chemische verbindingen onder de verzamelnaam PFAS.

De Vlaamse regering stelde met professor Karl Vrancken een “PFAS-opdrachthouder” aan. Vandaag beslist ze zijn opdracht te verlengen, want het werk is niet af. “Ik zal mijn taak als voltooid beschouwen als er een nieuw actieplan op tafel ligt, zodat iedereen ook voor andere werven, andere vervuilde sites en andere zorgwekkende stoffen meteen weet hoe je het aanpakt”, zegt Vrancken. Hij vraagt ook snel een concrete oplossing voor de bewoners in Zwijndrecht en de stilgelegde Oosterweelwerf, en pleit ervoor onderhandelingen te starten.

Er zijn intussen al een reeks commissies, arresten en normen gepasseerd. Maar legt u in dit kluwen de kern van het probleem eens uit.

Karl Vrancken: “Het probleem is dat er chemische stoffen zijn verspreid in ons milieu die niet vanzelf afbreken. Die stapelen op in de bodem, in het water en in de mens. In je bloed, in je lever en in je organen. Nu komt er meer en meer kennis dat er zelfs in lage niveaus al gezondheidseffecten zijn.”

“Het gaat om verstoring van je immuniteit en cholesterol, en een aantal kankers. Maar het is zoals roken: er zijn mensen die een pakje per dag roken en toch geen longkanker krijgen, maar de relatie is er wel. We vragen ons al jaren af waarom zo veel mensen kanker krijgen. Dit is mogelijk een bijdragende factor. En dus is de vraag: hoe kunnen we dat beter aanpakken?”

Is PFAS ook bij mij in de buurt een probleem?

“Er is verontreiniging over heel Vlaanderen. We maken nu een lijst op van bedrijven die PFAS hebben gebruikt. Er zijn vierduizend mogelijke risicosites, ongeveer tien per gemeente. Die zullen niet allemaal verontreinigd zijn: van de achthonderd brandweerterreinen met PFAS-risico zijn er al vijfhonderd onderzocht en die bleken in vier op de vijf gevallen vervuild. Nog voor de zomer hoop ik een lijst te hebben met industriële sites die we prioritair moeten onderzoeken.”

Moeten we die PFAS niet gewoon overal weg proberen te krijgen?

“Wat betekent dat, als je naar nul wil? De grond wassen, het water filteren, de filters verbranden, maar is het dan ook echt weg? Of moeten we die filters dumpen in plaats van verbranden? We hebben net veertig jaar geprobeerd van onze afvalstorten af te raken, daar willen we niet naar terug. De grond exporteren naar ergens in Oost-Europa? Dat is geen oplossing. Dat is slecht beleid.”

Een gezin uit Zwijndrecht stapt naar de rechter. Is dat iets wat u toejuicht?

“Het is een goede zaak om bedrijven te wijzen op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Industriële processen veroorzaken veel externe kosten, zoals de impact op klimaat of milieu, en die worden nog te weinig doorgerekend naar bedrijven en in de producten zelf. Ik ben in se niet zo voor de juridisering van elk probleem, want dat zorgt voor de verharding van de standpunten. Maar een tegemoetkoming, een vergoeding, een schadeloosstelling: dat is een goede zaak.”

Zou u na alles wat er bekendgeraakt is zelf nog naar Zwijndrecht durven te verhuizen?

“Ik denk dat er niet in die mate ongerustheid moet zijn. Of je nu in Zwijndrecht woont of zoals ik in Borgerhout, er is overal druk op onze gezondheid. Daar moeten we ons bewust van zijn. We wonen in een dichtbevolkte samenleving, heel dicht bij industrie maar ook bij verkeer. Fijn stof, verzuring, chemicaliën: dat leidt tot effecten, dat is niet nieuw. Dit is alleen een nieuw voorbeeld van de gezondheidsdruk die we hebben.”

U bedoelt dat PFAS maar een van de vele problemen is.

“Er is een Europese strategie van zero vervuiling, niet van zero PFAS alleen. Als we nu alleen PFAS uit het systeem halen, maken we ons alleen maar wijs dat we het probleem hebben opgelost. Dan hebben we opnieuw milieudruk verschoven. We moeten het zelfs niet altijd gaan zoeken in de chemische industrie: ook je open haard thuis heeft schadelijke effecten.”

“Versta me niet verkeerd: de uitfasering van PFAS moet er komen. We moeten zorgen dat 3M en Chemours (chemiebedrijf in Mechelen, red.) stoppen. Ofwel verzinnen ze zelf een alternatief, ofwel verdwijnen ze uit die markt. Want dit is niet het soort producten dat we willen in de maatschappij. Maar we mogen niet in een PFAS-tunnelvisie terechtkomen. We moeten ook rekening houden met het klimaatprobleem, het energieprobleem en andere vervuilende stoffen.”

Karl Vrancken PFAS-opdrachthouder “Er is verontreiniging over heel Vlaanderen. We maken nu een lijst op van bedrijven die PFAS hebben gebruikt.”

De lijst wordt wel lang.

“Hoe meer we gaan studeren, hoe meer we gaan ontdekken. PFAS leek dé oplossing om producten een lange levensduur te geven. Nu zijn we zover dat we weten: als iets een wonderoplossing lijkt, is er iets wat we niet weten. De zogenaamde wonderproducten zijn doorgaans geen wonderproducten. Dat was zo met asbest, brandveilig isolatiemateriaal, maar we waren iets vergeten. De CFK’s, fantastisch, we gaan daar alles mee koelen. Maar het gat in de ozonlaag was het gevolg.”

FOTO KRIS VAN EXEL