Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Pokken liggen aan basis van eerste vaccin: miljoenen mensen uitgeroeid door meest gevreesde virus aller tijden
MPV of het apenpokkenvirus lijkt zich vanuit Afrika over het westen te verspreiden. Hoewel apenpokken niet meteen levensbedreigend zijn, roepen ze wel een zekere angst op. Meer dan tweeduizend jaar lang doodden pokken immers miljoenen mensen en leidden ze zelfs tot de val van het Romeinse Rijk, het uitsterven van de indianen en de ontwikkeling van het eerste vaccin.
ZIJN APENPOKKEN HETZELFDE ALS HET DODELIJKE VARIOLAVIRUS? MPV staat voor monkeypox virus en is van dezelfde familie als het variolavirus. Dat laatste is verantwoordelijk voor de dood van miljoenen mensen. Apenpokken zijn echter geen variant van het levensgevaarlijke variolavirus. Ze behoren alleen tot dezelfde familie.
VANWAAR KWAM VARIOLA? Variola ontstond vermoedelijk in het Midden-oosten, waar boeren nauw samenleefden met hun dieren en kuddes. Het sprong dus over van dier op mens. De Romeinen voerden oorlog in die regio en brachten het virus vervolgens mee naar Europa, waar ongeziene plagen meer dan 50% van de bevolking uitroeiden. De impact was zo groot dat er geen boeren meer waren om het land te bewerken, hongersnoden uitbraken, en bouw- en militaire activiteiten volledig stil kwamen te liggen. Uiteindelijk leidde dat mee tot de val van het ooit zo machtige Romeinse Rijk.
STOPTE HET VIRUS BIJ DE ROMEINEN?
In de middeleeuwen maakten de pokken nog steeds veel doden, maar raakte de aandacht ervoor wat ondergesneeuwd door de komst van de pest. Dat is een andere ziekte die door een bacterie wordt veroorzaakt. Pas na de ontdekking en de kolonisatie van Amerika speelde variola weer een hoofdrol bij het uitsterven van de indianen. Europeanen verspreidden de ziekte over het continent waardoor de indianen massaal stierven aan ziektes waaraan ze nog nooit waren blootgesteld.
HOE PROBEERDE MEN DE POKKEN TE STOPPEN?
De Romeinen waren grote voorstanders van aderlating omdat ze dachten zo het evenwicht tussen
de lichaamssappen te herstellen en de ziekte af te drijven. In werkelijkheid bloedden pokkenlijders vaak gewoon dood. Later had men in het Ottomaanse Rijk door dat mensen minder ziek werden door een besmetting via de huid. Preventief kraste men pokkenvocht van besmette personen in de huid van gezonde mensen. Zij kenden meestal een veel milder ziekteverloop dan bij een natuurlijke besmetting. De techniek werd in Europa eerst vooral toegepast aan het Britse en Russische hof. Daarna werd het getest op gevangenen en weeskinderen, later op de hele bevolking.
WAS DAT NIET GEVAARLIJK?
Er bleven veel doden vallen. Velen liepen op deze manier trouwens andere ziektes op, zoals syfilis en bovendien hield men de pokken op deze manier in stand. Daardoor ontstonden er veel misverstanden over vaccinatie. Bovendien hielden kinderen een mentaal trauma over aan hun behandeling. Na een opzettelijke variolatie werden ze in groep gedurende twee weken opgesloten. Sommigen werden alsnog ernstig ziek en stierven voor de ogen van de anderen.
WANNEER KWAM ER EEN DOORBRAAK?
In de zeventiende eeuw ontdekte men dat meisjes die koeien molken vaak koepokken kregen en vervolgens immuun waren voor variola. Zowel een boer, Benjamin Jesty, als de arts Edward Jenner experimenteerden onafhankelijk van elkaar met het overbrengen van koepokken op mensen. Men noemde deze preventieve methode vaccinatie, naar het Latijnse vaccinia, wat zoveel betekent als “van de koe”. Jenner stelde zijn methode voor aan het prestigieuze Royal Society of London, maar werd niet ernstig genomen. Pas na een grootschalig parlementair onderzoek erkenden de meeste wetenschappers het beschermende effect van vaccinatie.
WAREN KOEPOKKEN VEILIG? Vooral nevenbesmettingen vormden een groot probleem. Etter uit de pokkenbult van een koe is immers niet steriel. Velen gaven de koepokken trouwens door via een sneetje in de arm. Zo verspreidde men ook andere ziektes, terwijl men immuun werd voor variola. Door de eeuwen heen ontwikkelde men betere technieken om het koepokkenvirus te bewaren en te isoleren van andere ziekteverwekkers.
WAREN DE POKKEN DAARMEE VERDWENEN?
De pokken bleven nog tot diep in de twintigste eeuw dodelijke slachtoffers maken. Pas in 1980 werd de wereld, dankzij de grootste vaccinatiecampagne ooit, variolavrij verklaard. Dat was het resultaat van een ongeziene internationale samenwerking, gecoördineerd door de Wereldgezondheidsorganisatie. In 2017 reconstrueerden Canadese wetenschappers het uitgestorven paardenpokkenvirus uit DNA en toonden zo aan dat ook de reconstructie van variola niet uitgesloten is. Dat zorgde voor veel commotie in de wetenschappelijke wereld.
DAVID VAN TURNHOUT