Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Tuin Rubenshuis wordt fleuriger
Niet alleen het Rubenshuis vernieuwt, ook de tuin ervan zal er straks helemaal anders uitzien. Hij wordt veel groener en met een pak meer bloemen die het hele jaar door zullen bloeien. Modeontwerper Dries Van Noten gaf kleuradvies bij het ontwerp, dat gedragen wordt door nieuw historisch onderzoek naar Antwerpse tuinen van toen. De aanleg begint al in oktober.
De tuin die er nu ligt, werd ontworpen bij de reconstructie van het Rubenshuis in 1939. Men baseerde zich toen vooral op enkele schilderijen van Rubens, waarop het tuinpaviljoen te zien is, en op twee gedetailleerde prenten uit de periode na Rubens. Met het oog op een nieuw tuinontwerp deed historicus Klara Alen voor het eerst een vergelijkend onderzoek naar Antwerpse stadstuinen van toen.
“Over de Rubenstuin zelf bestaat maar één geschreven bron”, zegt Alen. “Het is een kattebelletje dat Rubens vanuit zijn kasteel in Elewijt aan zijn huisbewaarder in Antwerpen schreef en waarin hij aan zijn hovenier Willem vraagt om wat peren, vijgen of ander lekkers uit zijn hof op te sturen. Om meer te weten te komen over wat er nog allemaal in die Rubenstuin groeide, moesten we het dus ruimer aanpakken en ook gaan kijken naar de tuinen van buren en vrienden als Rockox en de Moretussen.”
Organisch gegroeid
Alen speurde naar informatie over hoveniers en plantenverkopers van toen. Ze bestudeerde testamenten, rechtbankverslagen of rekeningen die met tuinen te maken hadden. Als specialiste van bloemenstillevens bestudeerde ze ook welke planten de Antwerpse schilders het liefst vastlegden. Al die informatie liet haar toe om lijsten van veel voorkomende bloemen en planten op te stellen.
Alen denkt dat Rubens nog geen volledig ontwerp in zijn hoofd had, toen hij in 1610 een huis met open veld in Hopland kocht. “Het geheel zal organisch gegroeid zijn. Wellicht zal hij een bestaande moes- en kruidtuin gerecycleerd en uitgebreid hebben. Tuinen hadden toen zowel een formeel deel voor ontvangst als een informeel gedeelte dat vruchten opleverde. Mensen aten in die tijd uit hun tuin. Het lijkt me ook logisch dat de twee vrouwen van Rubens hun zegje hadden.”
Of er een fontein was, kan nergens met zekerheid achterhaald worden, maar dat is best mogelijk. Zeker is dat er appelsienenen vijgenbomen in potten of kuipen stonden, die ’s winters binnen werden gezet. Minstens twee hoveniers, Willem en Jasper, werkten bij Rubens. Alen kwam ook twee plantenleveranciers op het spoor en de apotheker Peter van den Broeck, die in zijn hof in de Kloosterstraat vijgen kweekte.
Tulpengekte
En dan is er de vraag of Rubens meedeed met de tulpengekte van 1630. “Of hij een belegger in tulpen was, weten we niet”, zegt Alen. “Tulpen waren toen in trek, en we kunnen ervan uitgaan dat er ook tulpen bij Rubens te zien waren. De bloembollen kon hij om de hoek kopen, in café De Zwaan op de Graanmarkt.”
Het onderzoek van Alen bezorgde een leidraad voor een nieuw tuinontwerp. “Het blijft een hypothese hoe de tuin er precies uitzag, maar door zo veel verschillende elementen erbij te betrekken, kunnen we wel een beeld afleiden. We kunnen de keuzes in het ontwerp motiveren.”
Plantenweelde
Voor het nieuwe ontwerp tekende Ars Horti uit Rumst, in samenwerking met Agentschap Onroerend Erfgoed. Ze deden een beroep op modeontwerper en tuinliefhebber Dries Van Noten voor kleuradvies.
Met 8.835 planten wordt de Rubenstuin veel groener dan nu. De cijfers spreken boekdelen: 39 bomen, 4.170 vaste planten, 612 klimplanten, 3.150 bloembollen en stinzenplanten, 346 heesters, 438 haagplanten, dertig orangerieplanten en vijftig waterplanten. Met zo’n weelde zal de tuin het hele jaar door andere kleurschakeringen aan de bezoekers tonen.
In het nieuwe Rubenshuis krijgt de tuin ook een prominentere functie. Was hij vroeger een extraatje voor de bezoeker, dan maakt hij in het nieuwe Rubenshuis essentieel deel uit van het museumparcours. Dat loopt van het nieuwe onthaalgebouw in Hopland naar de kunstenaarswoning op de Wapper. De tuin wordt zo een museumzaal in openlucht.
In de tuin zal de bezoeker informatie krijgen over de functie, de hoveniers die er werkten en het keukenpersoneel dat vruchten verwerkte. “Mijn onderzoek is niet af, maar moet verwerkt worden door de publiekswerking”, hoopt Alen. “Dat kan met een gidsje, of misschien in het hoveniershuisje. Toekomstige museumbezoekers zullen de tuin beter kunnen beleven en begrijpen.”
Oude tuin nog even open
Deze zomer is het de laatste kans om de oude tuin van het Rubenshuis te bezoeken. Er staan bovendien extra evenementen gepland. Op voorhand reserveren, is wel de boodschap.
Op 11 juli kunnen bezoekers genieten van een zomerse barbecue bij zonsondergang. Op 6 augustus is het Museumnacht en dan mixt een foodarcheoloog cocktails en mocktails met ingrediënten uit de tuin, terwijl een dj een set speelt die inspiratie vindt bij Rubens. Tijdens het Cultuurweekend op 27 en 28 augustus zijn er yogasessies, workshops botanisch tekenen en lezingen.
De enorme muurschildering van Corentin Spear op de werfafsluiting blijft de hele zomer te bekijken. In oktober starten de werkzaamheden voor de heraanleg en vanaf dan is de huidige tuin niet meer toegankelijk voor de bezoekers. Het Rubenshuis zelf blijft open tot 8 januari 2023. Het gerenoveerde Rubenshuis opent de deuren in 2027. www.rubenshuis.be
Klara Alen
Historicus
“Het blijft een hypothese hoe de tuin er destijds precies uitzag, maar door zo veel verschillende elementen erbij te betrekken, kunnen we wel een beeld afleiden.”