De oorlog is nog niet voorbij
Veel interesse voor debatavond over Bevrijdingsdagen in Wellen
“In Wellen zweeg men als mummies als het over de oorlog ging. Of men fluisterde.” Met een citaat leidt eresenator Jeannine Leduc een info- en debatavond in over ‘De Bevrijding in Wellen’. “Na 72 jaar willen we nu eindelijk weten wat er precies gebeurd is. Waarom ging het er in Wellen zo bloedig aan toe?” Voor die vraag daagden woensdagavond ruim 200 mensen op in zaal De Meersche. Groot hing er een Belgische vlag op de achtergrond. De oorlog in Wellen is nog niet helemaal voorbij. Waarom culmineert juist in het landelijke Wellen, een gemeente van toen 4.500 inwoners, die confrontatie tussen bezetter en verzet, tussen collaboratie en verzet, met afwisselende liquidaties en represailles, terreur en contraterreur? “Omdat”, althans volgens oudpolitica Jeannine Leduc (Open Vld), “Wellen de thuisbasis was van Gérard Romsée, gouwleider voor het VNV in Limburg, oorlogsgouverneur van Limburg en vanaf 1941 secretaris-generaal Binnenlandse Zaken. na de Duitsers de machtigste man in België.” Wat Leduc niet zegt: ook de Wellense communist en partizaan Laurens (alias Justin, alias Max) De Vries (1914-2014) zal een bepalend element zijn in de Wellense oorlogscocktail.
Bijna-burgeroorlog
De jonge Wellense historicus Hans Linten opent met een beknopt exposé over de vooroorlogse én oorlogscontext om zo het Wellense politieke geweld te kaderen. “Al is het gebeuren in Wellen volgens mij niet uitzonderlijk te noemen. Zeker niet op Europees en zelfs niet op Belgisch niveau. Wel op Vlaams niveau”, zal hij achteraf relativeren. Linten situeert die spiraal van Wellens oorlogsgeweld en bijna burgeroorlog liever binnen de grotere regio Tongeren. Maar de mensen in de zaal, velen al wat ouder, zijn gekomen
voor de Wellense verhalen.
Executies
Daarvoor moet amateurhistoricus Maurice Thysen zorgen. Een dossiervreter, een onderzoeker, al verliest hij zich wel eens in details. Maar toch, de meest in het oog springende Wellense verhalen licht hij uiteindelijk feitelijk toe. Onder meer de executie van hoofdonderwijzer Jozef Vanmuysen, zijn vader Louis en vroedvrouw Maria Briers-Neven door partizanen op 7 september 1944.
“Wellen is net bevrijd door Amerikaanse verkenners en zit in feite nog in een soort niemandsland. Jos Bouveroux baseert zich in het basiswerk ‘Terreur in oorlogstijd - Het Limburgse drama’ op een rijkswachtverslag en stelt dat het hoofdmotief voor de liquidatie anders dan gedacht is. Een van de partizanen had immers ook het ambt van hoofdonderwijzer geambieerd. Waarbij die partizaan in kwestie Laurens ‘Max’ De Vries is. Bouveroux stelt dat de liquidatie niet zozeer te maken heeft met een grote politieke clash tussen fascisme en communisme of tussen Duitsgezindheid en vaderlandsliefde, maar met lokale belangen. Een stelling die ook militair historicus Luc De Vos zal overnemen.” “Uit een gemeenteraadsverslag van 13 september 1934 leer ik dan weer dat voor de job van hoofdonderwijzer op de gemeentelijke school van Wellen er twee kandidaten waren: Jozef Vanmuysen en Frans Papy. De Vries was geen kandidaat voor het ambt. Hij liet Vanmuysen wel executeren omdat die, volgens hem, lokaal een cruciale rol speelde in de Kinderlandverschickung: kinderen van
Jeanine LEDUC hier die naar Duitsland gestuurd werden om uiteindelijk te moeten vechten voor Duitsland.”
Oorlogsburgemeester
Een feit dat nog tot de verbeelding spreekt, is nog altijd onopgehelderd: de moord op de Wellense oorlogsburgemeester Jozef Neven, volgens sommige bronnen “een marionet van Romsée”. Die werd op 20 oktober 1944, ruim een maand na de Bevrijding, en na een dronkemansbijeenkomst in een nabije garage, uit zijn huis gehaald en vlakbij doodgeschoten door de partizanen met codenamen Kaïn en Cesar. Wie Kaïn en Cesar waren kon/wilde Thysen niet zeggen.
“Families willen nog altijd weten wie de daders zijn”, concludeert Jeannine Leduc achteraf. “Het leeft nog in Wellen. Maar wij hebben enkel de rijkswachtverslagen. Die waren in die tijd zeker niet altijd correct, zoals onder meer aangetoond is. We gaan nu proberen heel dat kluwen in Wellen samen te vatten en in boekvorm uit te geven.”
Families willen nog altijd weten wie de daders zijn van de moord op Jozef Neven