Brandkasten
Qua timing kan het tellen. Twee dagen voordat vrijdag in Maastricht de dertigste editie van TEFAF van start ging, werd ‘De Affaire Noortman’ voorgesteld, een ontluisterend portret van de stichter van de prestigieuze kunstbeurs. Het boek beschrijft hoe de gerenommeerde kunsthandelaar Robert Noortman, die tot zijn dood in 2007 in kasteel de Groote Mot in Borgloon woonde, zelf verantwoordelijk was voor de grootste Limburgse kunstroof ooit. Een Ferrari, privévliegtuig en wijnkasteel in Borgloon: Robert Noortman had niet alleen een fortuin vergaard met de verkoop van kunst, ook qua aanzien stond hij aan de top in de kunstwereld. Hij haalde internationale voorpagina’s toen hij in 2000 een recordbedrag van 26 miljoen euro neertelde voor Rembrandts portret van zijn schoonzus Aeltje Uylenburgh. Als handelaar in zeventiende-eeuwse Hollandse kunstwerken had hij zijn gelijke niet. “Hij was gewoon de beste in zijn vak”, schrijft journalist Ron Couwenhoven in ‘De Affaire Noortman’. Twee dagen voor zijn plotse overlijden op 14 januari 2007 - een hartaanval - werd Robert Noortman nog tot ereburger van Maastricht benoemd. Die eer viel hem onder meer te beurt omdat hij de Maastrichtse kunstbeurs TEFAF had uitgebouwd tot een begrip in de kunstwereld. “Twaalf ambachten, dertien ongelukken”, was Noortmans geijkte samenvatting van zijn leven voordat hij de kunsthandel ontdekte. Dat klopte wel, al was het volgens Couwenhoven een iets te rooskleurige voorstelling. Hij beschrijft hoe Noortman als kleine jongen in het Noord-Hollandse Assendelft al niet vies is van kleine diefstallen. Nadat zijn moeder op zijn zestiende zelfmoord pleegt met het dienstwapen van zijn vader, een politieagent, trekt Noortman naar Parijs, waar hij volgens een vroegere vriendin wordt gearresteerd voor een overval op een tankstation. Hij belandt in Heerlen, waar hij aan zijn job als ober en portier in een bar allerlei louche connecties overhoudt. In de tweede helft van de jaren zestig maakt hij zelfs deel uit van een bende die gespecialiseerd is in het kraken van brandkasten. Dat hij in tegenstelling tot de andere bendeleden nooit wordt gearresteerd, zou hij danken aan het feit dat hij zich laat inschakelen als politie-informant. Op zijn 23ste verkoopt Noortman haast per toeval een eerste schilderij. Hij blijkt een goed oog te hebben voor kunst, wat samen met zijn uitstraling een succesrecept is voor een bliksemcarrière in het wereldje van galerijen en veilinghuizen. Hij groeit uit tot een kunsthandelaar die zaken doet met de belangrijkste musea. Maar twee jaar na zijn dood krijgt zijn blazoen alsnog een flinke smet.
Op 5 maart 2009 worden twee mannen en een vrouw opgepakt na een undercoveractie van de Nationale Recherche in het Nederlands-Limburgse Valkenburg. De verdachten willen schilderijen verkopen die 22 jaar eerder spoorloos verdwenen zijn uit galerie Noortman aan het Vrijthof in Maastricht. Het is de poetsvrouw die op de ochtend van 17 februari 1987 vaststelt dat negen doeken van de muur gehaald zijn. Maar vreemd genoeg zijn er geen sporen van inbraak en uit het onderzoek blijkt dat het alarm niet gewerkt heeft. De politie zit al snel op een dood spoor en het onderzoek naar de grootste kunstroof van Limburg verwatert helemaal nadat de verzekeringsmaatschappij 2,35 miljoen euro uitkeert.
Open haard
Maar na de doorbraak in 2009 duiken al gauw sporen op die in de richting van Noortman zelf wijzen. “Het ongeloof sloeg om in verbijstering toen tijdens de zes jaar durende processen onomstotelijk werd vastgesteld dat Robert Noortman in 1987 inderdaad een mega-verzekeringsfraude op poten had gezet met schilderijen uit zijn eigen galerie”, schrijft Couwenhoven. De Nederlander heeft op die manier werk waar hij weinig vertrouwen in had, te gelde gemaakt. Het belangrijkste schilderij, een paneel van de zeventiende-eeuwse schilder Meindert Hobbema, blijft ook na de arrestaties onvindbaar. Uit ondervraging van de verdachten blijkt dat Noortman het eigenhandig in de open haard heeft gegooid.
De drie daders die opgepakt worden, krijgen in oktober 2015 kleinere geldboetes opgelegd wegens heling van de schilderijen en poging tot witwassen. Noortman zelf is overleden en de diefstal is verjaard, maar zijn reputatie loopt onherstelbare schade op. Zijn kunsthandel, die hij vlak voor zijn dood verkocht aan veilinghuis Sotheby’s - totale waarde van de deal: 86,5 miljoen euro - raakt de klap niet meer te boven en wordt eind 2013 stopgezet. Het belet TEFAF niet om dezer dagen haar dertigste editie te vieren.
Ongeloof sloeg om in verbijstering toen bleek dat Noortman een megafraude op poten had gezet met schilderijen uit zijn eigen galerie
Journalist Ron Couwenhoven