“Erdogan zal strijd niet opgeven als het ‘nee’ wordt”

Turkije-experten laten licht schijnen over referendum

HASSELT - Na een maandenlange campagne, met daarbij heel wat heisa tussen Europa en Turkije, is het zondag eindelijk zover. Dan spreken 50 miljoen Turken zich uit over een grondwetswijziging, die president Erdogan nog steviger in het zadel kan heisen. Aan de vooravond daarvan wierpen wij twee Turkije-experten vijf stellingen voor de voeten. Dries Lesage, politicoloog aan de UGent, en de Nederlandse journaliste en auteur Froukje Santing, die zeventien jaar in Turkije werkte, laten zo hun licht schijnen over het Turkse referendum.

1 Hoewel dit referendum over een grondwetswijziging gaat, spreken de Turken zich in feite uit voor of tegen Erdogan.

Lesage: “Formeel gaat het inderdaad enkel over de overgang naar een presidentieel systeem, maar het past wel in een veel bredere context. In de praktijk is het heel sterk gelinkt aan Erdogan, ook al kan iedereen zich in principe bij de presidentsverkiezingen in 2019 kandidaat stellen. De kans dat Turkije dan echter een andere president zal krijgen, acht ik zeer klein, als je ziet dat Erdogan in 2014 in de eerste ronde al 52 procent van de stemmen haalde. Het is altijd gevaarlijk om de toekomst te voorspellen, maar ik verwacht dat Erdogan ook dan veruit de best geplaatste kandidaat zal zijn.”

Santing: “De Turkse politiek is heel sterk gericht op leiderschap, op bepaalde sterke figuren, die alles naar zich toe trekken. Dat zien we ook in de structuur van de politieke partijen. Dit referendum is dan ook de uitkomst van een scenario waar Erdogan al een tijdje aan schrijft. Op die manier kan hij zijn machtspositie nog verstevigen. Niet alleen binnen zijn eigen partij, maar ook als president, aangezien hij bijvoorbeeld het parlement veel strikter onder controle zal kunnen houden.”

2 De laagopgeleiden stemmen ‘ja’, de hoogopgeleiden zijn ‘nee’-stemmers.

Lesage: “Het is toch wel wat complexer dan dat, want er zijn bijvoorbeeld ook hoogopgeleide ‘ja’-stemmers. Maar het is wel zo dat we, binnen die complexiteit, een aantal breuklijnen kunnen vaststellen. Die worden bepaald door bijvoorbeeld geloof, visie op buitenlandse politiek, identiteit, enzovoort.”

Santing: “Die schema’s doen de werkelijke situatie inderdaad oneer aan. Zelfs binnen de AKP, de partij van Erdogan, is er een minderheid die het presidentiële systeem te ver vindt gaan. Traditioneel zijn er bij Turkse verkiezingen ook zo’n 20 procent zwevende kiezers. Zij beslissen pas in het stemhokje.”

3 Als de Turken ‘ja’ stemmen, wordt Turkije een dictatuur.

Lesage: “Dat vind ik toch te vergaand. Het parlement blijft functioneel, kan wetten en begrotingen stemmen en kan de president overrulen en zelfs afzetten. Het systeem dat nu op tafel ligt, heeft kenmerken van het Amerikaanse en het Franse bestuursmodel, en voegt daar nog enkele extra dingen aan toe die de president nog meer macht geven. Maar daarom is dit nog geen dictatuur, wel een stap naar een nog grotere macht voor de president.”

Santing: “Het hangt er natuurlijk maar van af welk etiket je er wil opplakken. De macht is in het presidentiële systeem erg geconcentreerd, een tendens die ook elders opduikt. Er is totaal geen scheiding der machten, al is dat in principe ook nu al zo. Sinds de staatsgreep vorig jaar kreeg niemand van de personen die toen opgepakt werden al een proces, maar ze zitten wel nog steeds vast. Het referendum is eigenlijk een legitimatie van die rechteloosheid, want in het nieuwe systeem zal er geen onafhankelijk rechtsorgaan meer zijn.”

4 Het presidentiële systeem waarover gestemd wordt, is er in praktijk nu al.

Lesage: “Akkoord. Het referendum heeft als doel om de macht die Erdogan zich nu al toe-eigent, ook formeel te bevestigen. Erdogan wil het hele staatsapparaat onder controle krijgen, en bij de staatsgreep in juli vorig jaar is gebleken dat dat nog niet het geval is. Er zijn heel wat groeperingen die hem een voetje willen lichten, denk maar aan het Turkse leger, dat in feite een staat binnen de staat is. Doorheen de geschiedenis was er in Turkije een voortdurende machtsstrijd, zelfs door groeperingen die niet eens verkozen waren. Met dit project wil Erdogan ervoor zorgen dat een door het volk gekozen president de touwtjes stevig in handen krijgt.” Santing: “Na de staatsgreep heeft Erdogan met een presidentieel decreet zichzelf meer macht gegeven door de uitzonderlijke toestand. Uit betrouwbare rapporten blijkt bijvoorbeeld dat er sindsdien ook meer gemarteld wordt. Journalisten van Zaman kregen er drie keer levenslang, voor enkele artikels die ze geschreven hadden. Je kan er vandaag de dag zelfs nog beter iemand vermoorden dan slecht praten over Erdogan. Die uitzon- derlijke toestand wil Erdogan nu legitimeren voor een langere periode.”

5 Een ‘nee’ betekent het einde van de politieke carrière van van Erdogan.

Lesage: “Dat is moeilijk inn te te schatten. Ik denk niet dat Erdogan rdoeen de oorlog zal opgeven na een verloren veldslag. Dat zie ik zelfs zelfs na een zware nederlaag niet gennen gebeuren. Hij zal dan beginnen broeden op een volgend scenario, ario, wat dat dan ook moge zijn. Nieujken Nieuwe parlementsverkiezingen lijken me te riskant na een verloren refedan referendum. Mogelijk wacht hij dan een tijdje op een nieuw politiekitiek klimaat. Erdogan beseft ook dat dat hij met zijn harde kern alleen leen nooit meer dan 50 procent heeft heeft gehaald. Om verkiezingen te winodig winnen, heeft hij altijd de hulp nodig gehad van anderen.”

Santing: “Ik ben ook niet akwel akkoord. Erdogan tovert dan wel een nieuw konijn uit zijn hoed. oed. Maar een nederlaag zal wel voor voor een grote mate van onrust zorgen.gen. Erdogan heeft in het verleden veel veel goeds gedaan voor het land, nd, maar door de terugval van het et toerisme is de druk op hemm enorm toegenomen. Het volk lk verwacht opnieuw economische he stabiliteit na 16 april. Maar het het einde? Nee, dat geloof ik niet.”.”