“Heel Limburg wordt er beter van”
Fusiespecialist professor De Ceuninck over Hasselt-Genk
Koenraad De Ceuninck is als professor politieke wetenschappen gespecialiseerd in gemeentepolitiek. Hij doctoreerde in 2009 over de fusies van 1976. De Ceuninck is verbonden aan het Centrum voor Lokale Politiek van de UGent en volgt het fusiedossier in binnen- en buitenland op de voet.
Waarom stuurt de Vlaamse regering aan op nieuwe fusies?
“Omdat 83 van de 308 gemeenten minder dan 10.000 inwoners tellen. Dat is klein in vergelijking met Scandinavië, Nederland en sommige Duitse deelstaten. Vergeleken met Spanje, Italië of Frankrijk is een gemeente met minder dan 10.000 inwoners nog altijd groot. Maar wij meten ons liever met Scandinavië of Nederland en dan hebben gemeenten met minder dan 10.000 inwoners te weinig bestuurskracht.”
Hoe probeert men de gemeenten te overtuigen?
“Gemeenten die voor het einde van het jaar beslissen om te fuseren, krijgen een schuldovername van 500 euro per inwoner, met een maximum van 20 miljoen. De gemeenten krijgen ook administratieve ondersteuning met een fusiehandboek. Tijdelijk krijgen ze ook een verhoging van het aantal politieke mandaten. In de eerste legislatuur na de fusie krijgen ze twee schepenen extra, in de tweede nog één schepen extra.”
Niettemin heeft de politiek het meest te verliezen bij een fusie. Hoeveel mandaten zou men bij een fusie van Hasselt en Genk verliezen?
“De politiek zal op vlak van mandaten een heel grote prijs betalen. Eén van de twee burgemeesters en negen van de achttien schepenen spelen hun mandaat kwijt. Er zullen ook 33 raadsleden hun zetel verliezen als Hasselt en Genk fuseren. Daarnaast verdwijnt er ook een reeks functies in intergemeentelijke samenwerkingsverbanden.”
Er heerst een beetje fusiekoorts in Vlaanderen. Heeft dat te maken met de angst voor verplichte fusies in de toekomst?
“Ja, je merkt dat overal als je met lokale politici spreekt. Die angst voor opgelegde fusies hangt als een zwaard van Damocles boven kleine gemeenten. Ze willen daarop anticiperen en beslissen liever zelf met wie en onder welke voorwaarden. Dat is de reden waarom zoveel lokale besturen eraan denken ‘vrijwillig’ te fuseren.”
Maar dan liefst niet met een grotere stad.
“De fusies tussen Kruishoutem en Zingem in Oost-Vlaanderen en Opglabbeek en Meeuwen-
Gruitrode in Limburg zijn duidelijk antistedelijk. De angst voor de steden Oudenaarde en Genk zit er in. Benny Spreeuwers, burgemeester van Opglabbeek, heeft ook toegegeven dat ze niet het vijfde wiel aan de wagen willen zijn bij een eventuele fusie met Genk. De angst voor de stad bestaat wel degelijk. Toch hebben deze fusies ook een positieve motivatie. De gemeenten willen hun dienstverlening verbeteren. Ze willen ook de teruggang van de provincie zelf voor een stukje opvangen. Ook het financiële heeft meegespeeld, want de gemeenten kunnen schuldenvrij aan de nieuwe legislatuur beginnen.”
Voor regionale steden wordt het moeilijker om stand te houden als meer en meer kleinere gemeenten de krachten bundelen.
“Ik denk zelfs dat sommige steden moeten opletten voor hun positie. Het zou wel eens kunnen dat de groten van gisteren de kleintjes van morgen worden. Ook in Limburg kunnen grote plattelandsgemeenten ontstaan als de fusiegesprekken tot resultaat leiden.”
Wat zijn de voorwaarden voor een geslaagde fusie?
“Je hebt het draagvlak nodig van drie partijen: de politiek, de administraties en de bevolking. Als de politieke partijen er niet achter staan, is het vooraf al mislukt. De politici zullen de fusie moeten verdedigen bij de bevolking en de gemeentelijke administraties. De administraties moeten de diensten samenvoegen. Hasselt en Genk hebben elk 900 personeelsleden. Als de administratie dwarsligt, ben je een stukje gedoemd tot mislukken. Je kunt zo’n fusie ook niet doorvoeren zonder publieke steun. Je zult de bevolking eerst moeten uitleggen waarom de fusie nodig is en welke voordelen ze heeft.”
Heeft de fusie Hasselt-Genk kans op slagen?
“Ik heb begrepen dat de rivaliteit groot is en denk dat we realistisch moeten zijn. De cultuurverschillen zijn vrij groot, dus de kans op slagen van een fusie is vrij klein. Beide steden hebben veel gemeen, maar er zijn ook behoorlijke verschillen. Misschien kunnen ze wel complementair zijn en kijken waar ze mekaar kunnen aanvullen.”
Wat zijn de voordelen van de fusie?
“Je zal binnen Limburg een heel sterke metropool krijgen. In plaats van de twee steden die in competitie tegenover elkaar staan, krijg je een situatie waarin ze samen de beleidsdoelstellingen kunnen realiseren. Dat zal voordelen opleveren voor grote infrastructuurwerken, voor projecten op vlak van mobiliteit, onderwijs, enzovoort. De fusie zal ook een
spillover- effect moeten creëren voor de ruime regio. Het soortelijk gewicht neemt toe. Er wordt sneller naar je geluisterd als je spreekt namens 140.000 inwoners dan naar Hasselt of Genk afzonderlijk. Een derde voordeel is de optimalisatie van de stedelijke dienstverlening. Als je de expertises van beide steden kunt bundelen, krijg je een efficiëntere dienstverlening.”
Is het dan ook een besparing?
“Niet noodzakelijk. Heel wat buitenlandse studies tonen aan dat de gemeentelijke administratie na een fusie niet goedkoper wordt. In het beste geval kost het evenveel, in het slechtste nog meer. Je krijgt in ruil wel een sterkere organisatie en betere dienstverlening.”
Hoe kan het ambtenarenapparaat na een fusie nog duurder worden?
“Een grotere organisatie vraagt meer aansturing. Men laat zich dan graag bijstaan door een bijkomende managementlaag. Een gelijkschakeling van de dienstverlening van twee landelijke gemeenten kost vaak meer omdat men gelijkschakelt met de koploper.”
Kan een fusie Hasselt-Genk de Vlaamse driehoek - het grootstedelijk gebied tussen Brussel, Gent en Antwerpen - hertekenen?
“Volgens mij niet. Dit gebied kent een heel sterke verstedelijking, zeker op de as Brussel-Antwerpen. De dynamiek is onder meer te danken aan de luchthaven van Zaventem. Zeker Mechelen profiteert daar sterk van. HasseltGenk ligt iets te ver om mee te profiteren. De fusie zal wel zorgen voor een sterke regionale dynamiek die zeker iets gaat betekenen voor heel Limburg.”
Kan de fusie een braindrain tegengaan?
“Dat hangt af van de manier waarop men de fusie invult. De fusie zelf zorgt niet voor een stop van de uittocht van jonge afgestudeerden. Het zijn de ruimtelijke ontwikkelingen die daarvoor moeten zorgen. Wereldwijd is er trouwens zo’n beweging aan de gang. De toekomst is aan de stad. Zeker jonge mensen trekken naar de steden. Het is ook het enige wapen tegen de klimaatverandering. Plattelandsgebieden zullen op termijn vooral plaats bieden voor landbouw en natuur.”
Een fusie past ook in het beleid om de steden meer te verdichten?
“Eigenlijk wel, maar die verdichting zal er ook zonder fusie komen. De Vlaamse regering heeft deze keuze al gemaakt: vanaf 2040 wordt er geen enkele vierkante meter open ruimte meer aangesneden, de zogenaamde ‘betonstop’. De verdichting komt er sowieso en dat beleid begint nu al.”
Is er na een fusie Hasselt-Genk nog een rol voor het provinciebestuur?
“Er zal altijd nood zijn aan een vorm van intermediair bestuur, al is die vraag anders vanuit een grote stad dan vanuit een gemeente. De laatste decennia hebben intergemeentelijke samenwerkingsverbanden die rol deels overgenomen. Denk maar aan Infrax of Limburg. Er zit behoorlijk wat beleid boven de lokale besturen. De provincies zijn al uitgekleed en gaan het in de toekomst nog moeilijker hebben. Als alle lokale besturen opschalen, gaan de regiobesturen misschien van de grond komen. Limburg is op dat vlak de uitzondering. In de vier andere provincies is er meer een regiodynamiek. Veel hangt af van de volgende Vlaamse regering.”
Sommige steden moeten opletten voor hun positie. De groten van gisteren zouden wel eens de kleintjes van morgen kunnen worden De fusie Hasselt-Genk zal zorgen voor een sterke regionale dynamiek die iets gaat betekenen voor heel Limburg
Politicoloog Koenraad De Ceuninck