Hoe na zijn het hemd en de rok?

De zegswijze ‘Het hemd is nader dan de rok’ stond dezer dagen wel vaker in deze krant. Onder meer in verband met de heisa tussen Wallonië en Vlaanderen inzake Saoedi-Arabië. De twee gewesten laten hun eigen belangen voorgaan, bedoelde de auteur. Of: een mens is eerder geneigd iets voor zichzelf of voor zijn familie te doen dan voor een ander. Er zit een bijklank in van spot, verwant met de Vlaam- se uitdrukking: ‘Eerst oomke en dan oomkes kinderen’. Zeker als er geld mee gemoeid is.

Wat doet die rok hier? Zit er een vrouwelijk aspect aan? Neen, de vrouwelijke rok komt in de definities van Van Dale pas op de vijfde plaats. In oorsprong betekent rok gewoon ‘overkleed’. Eerst het hemd en dan het overkleed. Denk ook aan het rokkostuum, de ceremoniële jas met weggesneden voorpanden.

Wie verzint zo’n zegswijze? Plautus, een Romeinse blijspeldichter uit de tweede eeuw voor Christus. Zijn vrolijke theaterstukken leenden zich in de middeleeuwen en de renaissance wonderwel om op school levendig Latijn te onderwijzen. De beroemdste toneelschrijvers van onze cultuur – Shakespeare, Molière - lieten zich door hem inspireren. Hij is veel vertaald, vandaar dat zijn ‘Tunica propior pallio est’ in veel Europese talen is geslopen: ‘La chemise est plus proche que le pourpoint’ in het Frans bijvoorbeeld of ‘ Das Hemd ist näher als der Rock’ in het Duits. Veel rake citaten van de oude Romein zijn al tweeduizend jaar bekend: ‘Wie door de goden bemind wordt, sterft jong’ of ‘ De mens is een wolf voor zijn medemens’.